Dumni z bycia Polakami - przeczytaj nowe wydanie Kwartalnika Coopernicus!
Artykuł - zdjęcie główne
Dlaczego nie możemy powstrzymać się od jedzenia? Stres, mózg i apetyt

Szybkie tempo życia, stres i brak zdrowych nawyków zaburzają nasze naturalne rytmy okołodobowe. Coraz częściej spożywamy posiłki w pośpiechu, bez skupienia, jednocześnie czytając lub przeglądając telefon. Niezdrowe nawyki żywieniowe mogą prowadzić do otyłości, która według danych Światowej Organizacji Zdrowia dotyka ponad 20% globalnej populacji.

Skąd bierze się ten problem?

Silne, niezdrowe relacje z jedzeniem wpływają na nasze samopoczucie, zdrowie fizyczne, psychiczne oraz na funkcjonowanie w społeczeństwie. Psychiatra Anders Hansen w swojej książce „Wyloguj swój mózg. Jak zadbać o mózg w dobie nowych technologii” podkreśla, że pierwotne mechanizmy mózgu, które kiedyś sprzyjały gromadzeniu zapasów kalorii, dzisiaj mogą być szkodliwe. Współczesna łatwość dostępu do wysoko przetworzonych produktów oraz fast foodów zaburza prawidłowe funkcjonowanie układu pokarmowego, prowadząc do objadania się. Co dzieje się w mózgu podczas objadania się? Skąd pochodzi ta nieustanna potrzeba podjadania?

Zacznijmy od początku. Jedzenie pełni w naszym życiu kilka funkcji. Jedną z nich jest zaspokajanie zapotrzebowania kalorycznego, czyli odpowiedź na fizjologiczny głód. Ponadto, w wielu kulturach jedzenie jest elementem integracji społecznej, a coraz częściej również sposobem na radzenie sobie z emocjami. Dr Joanna Wojsiat w rozmowie z psychodietetyczką, mgr. Małgorzatą Kędzierską porusza temat tzw. „jedzenia emocjonalnego”. W sytuacjach stresowych poziom serotoniny spada, a wzrasta produkcja kortyzolu, co prowadzi do nieplanowanego wzrostu apetytu. To zjawisko wywołuje chęć sięgnięcia po jedzenie, mimo braku fizycznego głodu. Taki głód emocjonalny pojawia się nagle, jest intensywny i nie ustępuje nawet po zaspokojeniu zachcianki. Regulacja emocji za pomocą jedzenia daje szybki, choć krótkotrwały efekt i w długotrwałej perspektywie może prowadzić do wielu skutków ubocznych.

We wspomnianym podcascie, Małgorzata Kędzierska podkreśla, że coraz częściej w społeczeństwie pojawia się tendencja do przejadania się i ignorowania uczucia sytości. Niezdrowa relacja z jedzeniem, w połączeniu z silną presją promującą kanon „idealnej sylwetki” promowaną przez media społecznościowe, może prowadzić do zaburzeń odżywiania, takich jak bulimia, anoreksja czy ortoreksja, a także zdecydowanie pogorszyć nasze zdrowie psychiczne. W regulacji masy ciała i apetytu bierze udział co najmniej 10 hormonów, z których większość jest produkowana w układzie pokarmowym, m.in. cholecystokinina, insulina, grelina i leptyna. Grelinę i leptynę podejrzewa się nie tylko o regulowanie uczucia głodu i sytości, ale również o przekazywanie mózgowi informacji na temat odżywienia organizmu. Dlatego dobrze zbalansowane posiłki i uważność podczas ich spożywania, są niezwykle ważne.

Badania dr Laury Berner z 2022 roku wskazują, że osłabiona aktywacja kory przedczołowej może prowadzić do utraty kontroli nad jedzeniem u osób z bulimią. Ta reakcja mózgowa potwierdza, że zaburzenia w aktywności kory przedczołowej mogą bezpośrednio wpływać na rozwój nieprzystosowawczych zachowań żywieniowych. Grelina, wytwarzana głównie przez żołądek, a w mniejszych ilościach również przez podwzgórze, odgrywa kluczową rolę w regulacji apetytu. Badania na zwierzętach sugerują także, że zmienność poziomów greliny i leptyny ma związek z zaburzeniami nastroju. Zarówno u ludzi, jak i u zwierząt, stres i lęk stymulują produkcję greliny. A gdy się stresujemy – zajadamy emocje.

Czy zajadanie emocji jest niezdrowe? 

Odpowiedź zależy od kontekstu. Osoby z napadami objadania się mogą doświadczać bardziej poważnych skutków tego zjawiska. Takie epizody często odbywają się w tajemnicy przed bliskimi, a u ich przyczynie leży planowana aktywność lub spontaniczna decyzja jako reakcja na stresujące sytuacje. Według Małgorzaty Kędzierskiej, kluczowym elementem zapobiegania negatywnym skutkom emocjonalnego jedzenia jest zdrowa, zrównoważona dieta na co dzień, a także unikanie obwiniania się po epizodach objadania się. Ortoreksja, czyli obsesyjna kontrola diety, również nie sprzyja zdrowym nawykom żywieniowym i może utrudniać prawidłowe przyswajanie wartości odżywczych.

Współczesne społeczeństwo jest znacznie bardziej narażone na problemy związane z niezdrowym jedzeniem. Dlatego dbanie o zdrową dietę, regularną aktywność fizyczną oraz pracę nad nawykami żywieniowymi i zdrowiem psychicznym jest kluczowe dla zachowania ogólnego dobrostanu.

Fot. Unsplash

Bibliografia:

  1. Laura A. Berner, Samantha R. Winter, Hasan Ayaz, Patricia A. Shewokis, Meltem Izzetoglu, Rachel Marsh, Jennifer A. Nasser, Alyssa J. Matteucci, Michael R. Lowe. Altered prefrontal activation during the inhibition of eating responses in women with bulimia nervosa. Psychological Medicine, 2022; 1 DOI: 10.1017/S0033291722000198
  2. dr Joanna Wojsiat, “Jedzenie emocjonalne / Czy można uzależnić się od jedzenia?”, 2024, NewOnce
  3. Hansen, Anders. Wyloguj swój mózg. Jak zadbać o swój mózg w dobie nowych technologii. Wydawnictwo Znak, 2020
Joanna Rancew
Bio:
Member of Coopernicus Team and Computer Science and Engineering Master's Student at Politecnico di Milano. Graduate of the Warsaw University of Technology in Biomedical Engineering with a specialization in Biomedical Informatics. You are welcome to read more our articles in Coopernicus Knowledge or on Joanna's Medium: https://medium.com/@jrancew
Dodaj komentarz