Przez dziesięciolecia naukowcy przyjmowali założenie, że zmiany klimatu popychają gatunki roślin w kierunku biegunów, ponieważ rosnące temperatury zmuszają je do poszukiwania chłodniejszego klimatu. Jednak nowe badanie opublikowane w magazynie Science ujawnia zaskakujące odkrycie: wiele europejskich roślin leśnych przesuwa się na zachód zamiast na północ. Ten nieoczekiwany wzorzec został powiązany z depozycją azotu, istotnym, ale często pomijanym czynnikiem środowiskowym.
Badanie, którego współautorem jest prof. Bogdan Jaroszewicz z Białowieskiej Stacji Geobotanicznej Uniwersytetu Warszawskiego, obejmowało kompleksową analizę danych z prawie 3000 europejskich powierzchni roślinności leśnej, ponownie próbkowanych na przestrzeni kilku dekad. Zespół badawczy, kierowany przez Forest & Nature Lab Uniwersytetu w Gandawie, składał się z 40 naukowców z ponad 30 instytucji z całej Europy. Wspólnie starali się zrozumieć, w jaki sposób zmiany środowiskowe, poza zmianami klimatycznymi, zmieniają rozmieszczenie różnorodności biologicznej lasów.
Depozycja azotu – ukryty czynnik zmian
Podczas gdy zmiany klimatyczne są dobrze udokumentowaną siłą zmieniającą rozmieszczenie gatunków roślin na kuli ziemskiej, badanie podkreśla kluczową rolę depozycji azotu w kształtowaniu przemieszczania się roślin w całej Europie. Związki azotu, emitowane głównie z rolnictwa i działalności przemysłowej, są osadzane w ekosystemach przez deszcz, zmieniając skład chemiczny gleby i wpływając na wzrost roślin. Proces ten stworzył korzystne warunki w Europie Zachodniej, umożliwiając gatunkom roślin tworzenie nowych populacji z dala od ich historycznych zasięgów.
Co zaskakujące, badanie wykazało, że zmiany zasięgu gatunków roślin w kierunku zachodnim były 2,6 razy bardziej prawdopodobne niż zmiany w kierunku północnym. Depozycja azotu, a nie sama temperatura, umożliwiła niektórym roślinom rozwój na wcześniej nieodpowiednich obszarach, zwłaszcza w regionach odbudowujących się po historycznym zakwaszeniu spowodowanym emisjami siarki. Odkrycia te sugerują, że wzajemne oddziaływanie azotu i innych zanieczyszczeń atmosferycznych może drastycznie zmienić przyszłe rozmieszczenie gatunków roślin.
Implikacje dla różnorodności biologicznej i ochrony przyrody
Prof. Bogdan Jaroszewicz podkreślił znaczenie zrozumienia mechanizmów napędzających te nieoczekiwane zmiany. „Współcześnie klimat zmienia się w tak niespotykanym tempie, że poznanie mechanizmów odpowiadających za szybkość i kierunek zmian w zasięgu gatunków jest niezmiernie ważne. Pozwala bowiem zrozumieć ewolucję różnorodności biologicznej oraz może przyczynić się do zapewnienia jej skutecznej ochrony” [1].
Odkrycie to podważa powszechnie przyjęte założenie, że same zmiany klimatu determinują wzorce przemieszczania się gatunków. Zamiast tego, coraz większą rolę odgrywają procesy związane z azotem, szczególnie w lasach europejskich. Jak zauważył prof. Jaroszewicz: „Od lat ekolodzy debatują na temat tempa migracji gatunków lądowych, które jest wielokrotnie mniejsze niż tempo ocieplenia klimatu. Rozważane są w związku z tym działania określane terminem „migracji asystowanej”, polegające na przenoszeniu przez człowieka gatunków ze stanowisk zanikających na stanowiska, gdzie warunki klimatyczne są już dla nich odpowiednie, ale gdzie one jeszcze nie dotarły” [1].
Nowe spojrzenie na zmiany środowiskowe
Wyniki badania podkreślają złożoność zmian środowiskowych. Zmiany klimatu pozostają dominującą siłą, ale inne globalne czynniki, takie jak osadzanie się azotu, w coraz większym stopniu wpływają na zachowanie gatunków i ich zasięg geograficzny. Ten wieloaspektowy pogląd podważa konwencjonalne skupienie się wyłącznie na zmianach temperatury i wskazuje na potrzebę bardziej kompleksowego podejścia do zarządzania różnorodnością biologiczną.
Ponieważ poziomy azotu nadal wpływają na ekosystemy w nieoczekiwany sposób, obrońcy przyrody i decydenci polityczni będą musieli ponownie rozważyć sposób, w jaki podchodzą do ochrony różnorodności biologicznej w Europie i poza nią. Badanie sugeruje, że skupienie się wyłącznie na łagodzeniu zmian klimatu może nie wystarczyć; szersze zrozumienie stresorów środowiskowych, w tym zanieczyszczenia azotem, jest niezbędne do zabezpieczenia przyszłości różnorodności biologicznej lasów, co przekłada się bezpośrednio na jakość powietrza jakim oddychamy
Ochrona różnorodności biologicznej – wnioski od nowa?
Odkrycie zmian w kierunku zachodnim w europejskich roślinach leśnych, napędzanych przez depozycję azotu, oferuje nowe spojrzenie na złożone czynniki wpływające na migrację gatunków. Podkreśla to potrzebę bardziej holistycznego podejścia do ochrony przyrody, uwzględniającego nie tylko zmiany klimatu, ale także wpływ zanieczyszczeń atmosferycznych, takich jak azot. Ponieważ środowisko nadal zmienia się w nieprzewidziany sposób, badania takie jak to będą odgrywać istotną rolę w informowaniu o strategiach ochrony różnorodności biologicznej i utrzymaniu zdrowia ekosystemów dla przyszłych pokoleń.
Poszerzając naszą wiedzę na temat tego, jak gatunki reagują na zmiany środowiskowe, możemy lepiej przygotować się na nadchodzące wyzwania, zapewniając ochronę bogatych i różnorodnych ekosystemów leśnych w Europie.
Bibliografia:[1] Uniwersytet Warszawski, Zasięg europejskich roślin leśnych, https://www.uw.edu.pl/zasieg-europejskich-roslin-lesnych/
fot. Unsplash