Przyznanie Ukrainie statusu kandydata do Unii Europejskiej, miało miejsce w cieniu rosyjskiej agresji z 2022 roku i oznacza ono nadchodzącą europejską zmianę. Wcześniej literatura przedstawiała Ukrainę głównie jako przykład kraju integrującego się z UE, bez realistycznej perspektywy przystąpienia do związku. Zdaniem naukowców postrzeganie utrudniało skuteczność mechanizmu warunkowości – brak wiarygodnych korzyści za zgodność nie zmienił struktury motywacyjnej rządów odbiorców [1].
Wyzwania w metrykach ewaluacyjnych
Mierzalność doradztwa politycznego w ramach unijnego Programu Partnerstwa Wschodniego, w szczególności dla Ukrainy, napotyka na nieodłączne ograniczenia. Brak porównawczych ocen ilościowych dla tego programu komplikuje ocenę postępów [2]. Brak wymiernych i porównywalnych punktów odniesienia, w połączeniu z brakiem możliwości śledzenia różnych raportów, stwarza wyzwania w ocenie skuteczności inicjatyw politycznych.
Podejścia do zewnętrznego zarządzania UE – perspektywy analityczne
Badając wyniki zewnętrznego zarządzania UE, naukowcy przeanalizowali trzy różne podejścia analityczne. Perspektywa instytucjonalistyczna podkreśla, że sukces zależy od wewnętrznej spójności i spójności przepisów politycznych w UE, a także legalizacji i legitymizacji określonych zasad [3]. Podejście to uznaje rolę zarówno czynników wewnętrznych, jak i ograniczeń zewnętrznych, w tym siły przetargowej UE, w określaniu wyników. Ramy oparte na sile, stanowią drugi zestaw podejść analitycznych, postrzegając je jako zależne od interakcji między konkurującymi podmiotami zewnętrznymi w danym kraju. W przypadku Ukrainy względny wpływ UE, staje się kluczowy, działając w ramach gry o sumie zerowej znanej jako rywalizująca warunkowość [4]. Jednakże zewnętrzne ograniczenia i negatywne bodźce również odgrywają pewną rolę, wpływając na stopień, w jakim Rosja może utrudniać adaptację zasad UE. Podejście krajowe, trzecia perspektywa analityczna, przypisuje sukces zewnętrznego zarządzania czynnikom strukturalnym w kraju docelowym. Argumentuje ono, że wpływ uwarunkowań UE zależy od tego, jak dobrze współgrają one z kontekstem krajowym [5]. Podejście to uwzględnia różnice w wynikach osiąganych przez poszczególne kraje i było szczególnie stosowane w studiach przypadków pojedynczych krajów, w tym tych koncentrujących się na Ukrainie.
Usuwanie luk analitycznych
Uznając niedociągnięcia koncepcyjne i empiryczne, pojawiły się koncepcje hybrydowe, takie jak transnarodowe sieci promocji demokracji. Sieci te obejmują wiele kanałów interakcji między podmiotami zewnętrznymi a krajowymi, podmiotami państwowymi i niepaństwowymi, oferując bardziej zniuansowane zrozumienie zewnętrznych wyników rządzenia. W kontekście ukraińskim sieci te wykazują różnice między sektorami, szczególnie w dziedzinach odpornych na reformy, takich jak działania antykorupcyjne [6]. Te hybrydowe podejścia, krzyżują się z wyjaśnieniami instytucjonalnymi i krajowymi, wzmacniając ramy analityczne. Co więcej, kwestie pośrednictwa podważają tradycyjne założenie jedności podmiotu w badaniach nad stosunkami międzynarodowymi, podkreślając potrzebę uwzględnienia wewnętrznej dynamiki w UE, w tym dynamiki władzy między warstwami technokratyczną i polityczną.
Poszukiwanie jasności
Naukowcy zajmujący się zarządzaniem zewnętrznym UE, uznają wyzwania związane z zapewnieniem jasności i systematyzacji w odniesieniu do wpływu zarówno czynników związanych ze strukturą, jak i agencją. Utrzymują się pytania dotyczące tego, dlaczego UE i kraje europejskie nadal inwestują wysiłki w pomoc Ukrainie w zwalczaniu korupcji politycznej pomimo lat postrzeganej porażki [7]. Jako czynnik wskazywane są względy geopolityczne, ale twierdzenie to nie ma szczegółowego wyjaśnienia ani odniesienia, co podkreśla złożoność i głębię tematu. Niektórzy postrzegali miękką, oficjalną narrację jako konieczną, aby zapobiec karmieniu rosyjskiej propagandy, podkreślając potrzebę zrównoważonego podejścia uwzględniającego czynniki geopolityczne. Pojawił się jednak podział na realistów preferujących łagodniejsze stanowisko z powodów geopolitycznych i idealistów opowiadających się za zdecydowanymi sygnałami publicznymi w celu wywarcia presji na Rosję [7].
Czynniki strukturalne, postrzeganie suwerenności i względy geopolityczne znacząco przyczyniają się do zniuansowanego dyskursu wokół działań antykorupcyjnych UE-Ukraina, tworząc dynamiczną grę między oficjalnymi narracjami a rzeczywistością. Rozważanie dynamiki zbyt dużych by upaść, rodzi intrygujące pytania o to, czy Ukraina może stać się ofiarą własnego sukcesu. Równanie pokusy nadużycia, szczególnie podkreślane przez realistów, którzy uznają bezwarunkowe wsparcie z powodów geopolitycznych, skłania do dalszej refleksji [7]. Rola perspektywy członkostwa, często stanowiąca podstawę w wyjaśnianiu wyników zarządzania zewnętrznego, wywołuje różne spostrzeżenia. Podczas gdy niektórzy postrzegają ją jako czynnik ułatwiający reformy, inni widzą w niej wygodną wymówkę dla braku postępów.
Adnotacja: Warto zaznaczyć, że polski rynek, będąc silnym graczem w strukturze UE, może odgrywać kluczową rolę w promowaniu norm i wartości związanych z integracją europejską, co z kolei może wspierać Ukrainę w jej wysiłkach na rzecz zbliżenia się do UE.
Artykuł powstał na podstawie pracy dr Michaela Richtera. Autoryzowany.
Bibliografia:
[1] Schimmelfennig, F. (2015) ‘Europeanization Beyond Europe’. Living Reviews in European Governance, Vol. 10, No. 1, p. 34.
[2] Schimmelfennig, F. (2017) ‘ Beyond Enlargement: Conceptualizing the Study of the European Neighbourhood Policy’. In T. Schumacher, A. Marchetti and T. Demmelhuber (eds) The Routledge Handbook on the European Neighbourhood Policy(Routledge), pp. 17–27.
[3] Lavenex, S. and Schimmelfennig, F. (2009) ‘EU Rules Beyond EU Borders: Theorizing External Governance in European Politics’. Journal of European Public Policy, Vol. 16, No. 6, pp. 791–812.
[4] Ademmer, E. (2016) Russia’s Impact on EU Policy Transfer to the Post-Soviet Space: The Contested Neighborhood (Routledge).
[5] Wolczuk, K. (2009) ‘Implementation Without Coordination: The Impact of EU Conditionality on Ukraine Under the European Neighbourhood Policy’. Europe – Asia Studies, Vol. 61, No. 2, pp. 187–211.
[6] Nitsova, S., Pop-Eleches, G. and Robertson, G. (2018) Revolution and Reform in Ukraine: Evaluating Four Years of Reform (PONARS Eurasia).
[7] Richter M. (2023) Victim of Its Own Success (?) – The European Union’s Anti-corruption Policy Advice in Ukraine Between Grand Visions and (Geo)political Realities, JCMS.
Zuzanna Czernicka
