Miesiąc Historii Kobiet 

Powszechnie wiadomą informacją jest, że obchody Światowego Dnia Kobiet przypadają co roku na dzień 8 marca. Obok wspomnianego święta już od 1987 Stany Zjednoczone celebrują również Miesiąc Historii Kobiet – prawnie zadeklarowane przez Kongres święto, które honoruje wkład kobiet w historię, kulturę, politykę i nauki ścisłe. 

Miesiąc Historii Kobiet wyrósł z Tygodnia Historii Kobiet obchodzonego w hrabstwie Sonoma w Kalifornii od 1978 roku. Pomimo tego, że formalnie święto to celebrowane jest tylko w Stanach Zjednoczonych Ameryki,  w praktyce ma ono wymiar globalny i cieszy się uznaniem w ponad 50 państwach, w tym między innymi w Polsce. [1]

W USA upamiętnia się wynalazczynie, astronautki, polityczki, aktywistki, czy aktorki. Warto dodać, że dotyczy to nie tylko amerykańskich kobiet. Celebrowana jest historia kobiet z całego świata. Upamiętnia się postaci, które już nie żyją, ale również te współczesne, jak chociażby słynną aktywistkę afgańskiego pochodzenia, Sonitę Alizadeh (warto dodać, że w 1996 r. w Virginni powstało całe muzeum dedykowane historii kobiet).

W powszechnie przekazywanej wersji historii, osiągnięcia kobiet bywają pomijane. Z tego powodu zdecydowaliśmy się przedstawić trzy Polki, które zapisały się na kartach historii dzięki swoim wybitnym osiągnięciom.

Polska Pilotka – Janina Lewandowska

Janina Antonina Lewandowska była polską pilotką szybowcową i samolotową, podporucznik pilot lotnictwa Wojska Polskiego II RP oraz jedyną kobietą-żołnierz zabitą w Katyniu w ramach zbrodni katyńskiej. Urodziła się 22 kwietnia 1908 roku w Charkowie. Uczyła się w Gimnazjum im. Generałowej Zamoyskiej w Poznaniu, a następnie w Państwowym Konserwatorium Muzycznym, gdzie doskonaliła umiejętność gry na fortepianie. Planowała zostać śpiewaczką, lecz plany te odeszły w zapomnienie prawdopodobnie z uwagi na sprzeciw ojca. Później zajmowała się muzyką amatorsko. Kobieta udzielała się również społecznie, między innymi w Związku Weteranów (później Rodzinie Powstańców Wielkopolskich).

W latach trzydziestych prawdopodobnie rozpoczęła się jej zainteresowanie lotnictwem. Być może było to za sprawą służby lotniczej brata Olgierda, a może oboje dali się porwać fascynacji rozwojem lotnictwa pod wpływem osiągnięć sportowych lotników, którzy z pewnością byli mocno rozsławiani propagandowo przez Ligę Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej. Latem 1937 roku Dowbor-Muśnicka (później Lewandowska) odbyła podstawowy kurs szybowcowy na szybowisku w Rzadkowie pod Chodzieżą i uzyskała kategorię pilota szybowcowego „A” i „B”. Lewandowska sportową pasję lotniczą łączyła z pracą na poczcie. W 1939 roku została powołana w skład aeroklubowej komisji rewizyjnej.

W maju 1939 roku uczestniczyła w zorganizowanym przez Poznański Okręg Wojewódzki LOPP kursie spadochronowym II stopnia. Na zakończenie kursu odbyły się skoki przeprowadzone z samolotu Bellanca, znanego z przelotu braci Adamowiczów przez Atlantyk. Janina Dowbor-Muśnicka była jedną z 21 osób biorących udział w pokazie spadochroniarzy. Niektóre źródła podają, że była pierwszą kobietą w Europie, która wykonała skok ze spadochronem z wysokości pięciu tysięcy metrów. Prawdopodobnie ze względu na wybuch wojny nie udało się potwierdzić tej informacji.

3 września 1939 roku dołączyła do poznańskiej Bazy Lotniczej nr 3, którym dowodził kapitan Józef Sidor i wraz z częścią tego oddziału trafiła do niewoli sowieckiej. Próbowała ukryć swoją tożsamość, w dokumentach obozowych podjąć imię ojca Marian i zmieniając rok urodzenia na 1914. Z takimi danymi znalazła się na liście wywozowej nr 0401. W dniu swoich 32 urodzin została zamordowana w lesie katyńskim przez funkcjonariuszy NKWD. 

Zwłoki Janiny Lewandowskiej zostały odkryte podczas niemieckiej ekshumacji dołów katyńskich w 1943 roku, jednak informacja o tym nie została ujawniona. W dokumencie ekshumacyjnym Amtliches Material zum Massenmord von Katyn (Berlin 1943) jej szczątki zapisano na pozycji 600. jako „Fliegeroffizier” (oficer lotnictwa). Decyzją Ministra Obrony Narodowej 439/MON z 5 października 2007 roku Janina Lewandowska została pośmiertnie awansowana do stopnia porucznika. [4]

Polska fizyczka i chemiczka – Maria Skłodowska-Curie 

Maria Skłodowska- Curie była polską fizyczką oraz chemiczką, dwukrotną laureatką Nagrody Nobla, odkrywczynią Polonu i Radu oraz autorką terminu „radioaktywność”. Badaczka urodziła się 7 listopada 1867 roku w Warszawie jako najmłodsze dziecko Władysława Skłodowskiego (nauczyciela matematyki i fizyki) i Bronisławy de domo Boguskiej. W 1883 roku ukończyła (ze złotym medalem) III Gimnazjum Żeńskie w Warszawie. Dalszą edukację pobierała na Uniwersytecie Latającym. Pracowała jako guwernantka w Krakowie i Szczukach. Pozyskane w ten sposób środki miały pomóc w utrzymaniu starszej siostry Bronki w Paryżu. Bronisława, która w Paryżu wyszła za mąż za Kazimierza Dłuskiego zaprosiła Marię do stolicy Francji w 1880 roku. Rok później Skłodowska wyjechała do Paryża, gdzie rozpoczęła studia na wydziale matematyczno-przyrodniczym na Sorbonie. Po dwóch latach zdobyła licencjat z fizyki, a rok później licencjat z matematyki. W 1895 roku wyszła za mąż za francuskiego fizyka Pierre’a Curie i przyjęła obywatelstwo francuskie. 

Pierwsza praca naukowa Marii Skłodowskiej-Curie dotyczyła właściwości magnetycznych hartowanej stali – spotkała się ze sporym francuskiego środowiska naukowego. W późniejszym czasie wspólnie z mężem prowadziła prace, które dotyczyły zagadnienia promieniotwórczości. W badaniach małżeństwo stosowało wiele innowacyjnych metod między innymi z użyciem innej niż dotychczas aparatury – elektrometru. Efektem tych prac była publikacja dotycząca problematyki promieniowania uranu i toru. Skłodowska-Curie zasugerowała zawartość w blendzie smolistej nieznanych dotychczas pierwiastków cechujących się promieniotwórczością. Jednemu z nich małżeństwo nadało nazwę Polon na cześć znajdującej się pod zaborami Polski. Wspólnie z Gustavem Bémontem odkryli jeszcze jeden pierwiastek: Rad.

W 1903 roku obroniła swoją pracę doktorską pod tytułem „Badanie ciał radioaktywnych” oraz również w tym samym roku wspólnie z mężem Piotrem Curie otrzymała Nagrodę Nobla za badania nad zjawiskiem promieniotwórczości. Maria Skłodowska-Curie była pierwszą kobietą uhonorowaną powyżej wspomnianą nagrodą, a także pierwszą kobietą, która pracowała na uczelni wyższej w charakterze pracownika naukowego – po tragicznej śmierci męża w 1906 roku objęła po nim katedrę fizyki na paryskim Sorbonie. 7 listopada 1911 roku za odkrycie Polonu i Radu otrzymała drugą Nagrodę Nobla. [3]

Do tej pory Maria Skłodowska-Curie jest jedną z czterech osób, które dwukrotnie uhonorowano tym wyróżnieniem. W czasie I wojny światowej wspierała wojsko francuskie, dostarczając aparaty rentgenowskie, które wspomagały diagnostykę poszkodowanych żołnierzy w warunkach polowych. Skłodowska-Curie przez cały okres kariery utrzymywała kontakty z Polską, przede wszystkim w zakresie spraw badawczych – publikowała w polskich czasopismach, gościła polskich stypendystów, a także wygłaszała odczyty w kraju.W roku 1934 badaczka zaczęła odczuwać skutki długotrwałej ekspozycji na promieniowanie jonizujące. Maria Skłodowska-Curie zmarła 4 lipca 1934 roku w wyniku anemii złośliwej, choroby z grupy schorzeń autoimmunizacyjnych, w których układ odpornościowy skierowany jest przeciwko strukturom własnego organizmu. W 2018 roku znalazła się na pierwszej pozycji listy 100 najbardziej wpływowych kobiet na świecie według BBC History, a obok niej figurowały takie sylwetki jak Margaret Thatcher czy też księżna Diana.

Regina Salomea z Rusieckich Pilsztynowa – pierwsza Polka utrzymująca się z zawodu lekarza

Regina Pilsztyn była kobietą niezwykłą. Żyła w XVIII wieku. Część swojego życia spędziła na ziemiach Imperium Osmańskiego i Cesarstwa Rosyjskiego, postacią nadzwyczaj barwną o wielkiej zdolności do wpadania w tarapaty. Jest ona autorką pamiętnika „Proceder podróży i życia mego awantur”, w którym obok opisu własnych przeżyć umieściła wiele szczegółów dotyczących tradycji, obyczajów oraz życia codziennego w miejscach swojego pobytu, takich jak Konstantynopol, Petresburg czy Wiedeń. Pilsztynowa została zapamiętana jako pierwsza w historii Polski kobieta, która oficjalnie utrzymywała się z wykonywania zawodu lekarza, a swą praktykę prowadziła głównie w Stambule.

Urodziła się prawdopodobnie w 1718 roku w województwie nowogródzkim. Mimo że, wielu badaczy posuwa się do przypisania jej szlacheckiego pochodzenia, raczej była plebejuszką. Przyszła lekarka wyszła za mąż w wieku zaledwie 14 lat, za znacznie od siebie starszego luteranina Jakuba Halpira i to właśnie on podjął decyzję o wyjeździe do Stambułu, gdzie pragnął zrobić karierę jako lekarz. Po czasie oraz udoskonaleniu posługiwania się językiem niemieckim Regina Pilsztynowa także zaczęła zagłębiać się w tajniki medycyny, korzystając jedynie z doświadczeń swojego męża oraz notatek. Wkrótce otworzyła własną, niewielką praktykę, która zaczęła przynosić jej z czasem dochody. Do jej sukcesu przyczynił się fakt, że kobiety mieszkające w haremach, nie mogły być badane przez mężczyzn. W swoim pamiętniku opisała między innymi przeprowadzoną przez siebie operację zdjęcia katarakty z oczu niewidomej od czternastu lat praczki. Jednak sukcesy w życiu zawodowym lekarki nie przekładały się na życie osobiste. Pomiędzy nią a jej pierwszym mężem często dochodziło do licznych zatargów, a niedługo wkrótce zmarł. Regina przyznała się do korzystania z jego ksiąg medycznych, a także z zaprzyjaźnionego z nim włoskiego lekarza z Malty, który miał nauczyć ją pisania recept po łacinie.

Jesienią 1739 roku poślubiła jednego z wykupionych przez nią z niewoli jeńców wojennych po bitwie pod Banja Luką, którego rodzina odmówiła zapłacenia okupu. Małżeństwo to również lekarka zaliczała do nieudanych. W późniejszych latach swojego życia, które były równie burzliwe jak te wcześniejsze, podróżowała po świecie w poszukiwaniu zatrudnienia – pracowała między innymi na dworze carycy Anny Iwanowej, ponownie w Stambule, a także w Kamieńcu Podolskim, Wiedniu, Przemyślu oraz we Lwowie. Co ciekawe sługa o imieniu Stefan miał na rozkaz Józefa Fortunata podać jej truciznę w makaronie, po zjedzeniu, którego kobieta długo chorowała oraz straciła część zębów, włosów oraz paznokci. Dzięki odnalezieniu raportu Aleksandra Nikiforowa, rosyjskiego konsula na Krymie, udało się ustalić późniejsze losy polskiej lekarki. Pilsztynowa planowała powrót do Rzeczpospolitej, natomiast po drodze została zatrzymana i sprowadzona przez chana krymskiego do Bachczysraju, gdzie pełniła funkcję nadwornej okulistki. Była tam cenioną specjalistką i cieszyła się ogromną swobodą. Jej dalsze losy, w tym również data śmierci,
na ten moment niestety nie są znane. [2]

Obchody miesiąca historii kobiet

Obchody Miesiąca Historii Kobiet, mające swoje korzenie w Stanach Zjednoczonych, a obchodzone także w Polsce, stanowią nie tylko ważne wydarzenie kulturalne i historyczne, ale również przynoszą refleksję nad rolą kobiet w społeczeństwie i gospodarce. To także okazja do upamiętnienia znaczących postaci, zarówno w skali lokalnej, jak i globalnej, które swoim wkładem wpłynęły na rozwój nauki, polityki czy sztuki. Odkrycia oraz dokonania takich kobiet, jak Maria Skłodowska-Curie czy Janina Lewandowska, nie tylko inspirowały kolejne pokolenia, ale miały także istotny wpływ na rozwój światowego rynku naukowego i technologicznego, kształtując fundamenty dalszych odkryć i postępu.

Bibliografia:

1. „Miesiąc Historii Kobiet: 5 wspaniałych kobiet które trzeba znać”, U.S. Mission Poland, 7 marca 2018 r. URL: https://pl.usembassy.gov/pl/kobiety_pl/
2. „Proceder podróży i życia mego awantur”, Pilsztynowa S.R, red. I oprac. R. pollak, M. Pełczyński, Kraków 1957
3. „Maria Skłodowska-Curie” , E. Walle, 2019 Bibliothèque nationale de France URL: https://heritage.bnf.fr/france-pologne/pl/maria-sklodowska-curie-art
4. „Wojenne losy Janiny Lewandowskiej”, Bauer Piotr, „Skrzydlata Polska” 1989, nr 31 z 30 lipca, s.7