W 2002 roku chemik Paul Crutzen, laureat Nagrody Nobla przedstawił pogląd, że opuściliśmy erę holocenu (najmłodsza epoka czwartorzędu) i rozpoczęliśmy nową epokę znaną jako antropocen. Zmiana ta została przypisana daleko idącym skutkom środowiskowym wynikającym z szybkiego wzrostu populacji ludzkiej i postępu rozwoju gospodarczego na całym świecie. Termin ten został nieformalnie włączony do literatury geologicznej przez różnych badaczy, zasadniczo oznacza on obecne globalne środowisko, na które duży wpływ ma działalność człowieka [1].
Przed rewolucją przemysłową populacja ludzka na świecie wynosiła około 300 milionów w roku 1000 n.e., 500 milionów w roku 1500 n.e. i 790 milionów w roku 1750 n.e., co zostało udokumentowane przez Organizację Narodów Zjednoczonych (1999 r.) [1]. W tym okresie zużycie energii było w dużej mierze ograniczone do drewna opałowego i ludzkiej pracy. Dowody znalezione w warstwach holoceńskich wskazują na stopniowy wzrost wpływu człowieka.
Niektórzy badacze twierdzą, że wzrost atmosferycznego dwutlenku węgla w okresie od wczesnego do środkowego holocenu, w zakresie od około 260 do 280 części na milion, przyczyniający się do ocieplenia klimatu w tej epoce, był konsekwencją wycinki lasów spowodowanej przez człowieka. [1] Podczas gdy działalność człowieka odcisnęła piętno na warstwach holoceńskich, nie stworzyła ona całkowicie nowych i globalnie charakterystycznych warunków środowiskowych, które znacząco zmieniłyby sygnały stratygraficzne. Czy w erze tak szybkich zmian ekologia odgrywa jeszcze jakieś znaczenie?
Czym jest ekologia?
Koncepcja ekologii została wprowadzona w drugiej połowie XIX wieku przez Ernsta Heinricha Haeckela, który ukuł ją, czerpiąc z greckiego terminu οἶκος, który oznacza „mieszkanie” lub „siedlisko” [2]. W dziedzinie ekologii naukowcy zagłębiają się w dwa podstawowe zagadnienia – starają się oni zrozumieć, co reguluje obecność i liczebność organizmów, a celem ich badań jest wyjaśnienie skomplikowanych powiązań między żywymi istotami a abiotycznym otoczeniem. Te wzajemne powiązania wymagają szczególnej uwagi, ponieważ mają oczywiste znaczenie we wszystkich badaniach biologicznych. Procesy fizjologiczne u istot żywych są ściśle powiązane z wahaniami w ich środowisku. Na wzrost i rozwój organizmów wpływają czynniki środowiskowe. Rozmieszczenie roślin i zwierząt zależy od zmian środowiskowych, a samo środowisko odgrywa kluczową rolę w przetrwaniu populacji [2].
Jednostka czy ogół – obraz ekologii we współczesnym świecie
Ze względu na ogromny obszar, który wymaga eksploracji, wyniki badań w ekologii często koncentrują się na populacjach. W kategoriach ekologicznych populacja odnosi się do grupy osobników należących do tego samego gatunku zamieszkujących wspólny obszar geograficzny. Ekologia populacji nie koncentruje się wyłącznie na skupiskach organizmów w naturalnych ekosystemach, ale rozciąga się również na organizmy rozwijające się w środowiskach będących pod wpływem człowieka. W szczególności, istotnym aspektem rozwoju ekologii było badanie owadów obecnych w uprawach rolnych, a także owadów zaangażowanych w przenoszenie chorób wśród zwierząt domowych i ludzi [2]. Obecnie badania na taką skalę są klasyfikowane jako odrębne dziedziny nauki, w tym między innymi entomologia stosowana – ich metodologia badawcza zasadniczo opiera się na podstawowych zasadach ekologicznych.
Dbałość o środowisko a legislacja
Liczne ustawy, takie jak Prawo ochrony środowiska i Ustawa o ochronie przyrody, podkreślają znaczenie ochrony jakości środowiska. Dodatkowo, uchwalono również Narodową Politykę Środowiskową. Te dokumenty legislacyjne zawierają konkretne definicje i terminologie zawierające przymiotnik „ekologiczny”. Przykładowo, odnoszą się one do przeglądu ekologicznego, który został opisany w art. 237 i art. 238 ustawy Prawo ochrony środowiska jako kompleksowy opis działającego obiektu technologicznego. Przegląd ten obejmuje szczegółowe informacje na temat technologii wykorzystanej do budowy instalacji, otaczającego ją środowiska, potencjalnego wpływu na środowisko, jaki może mieć, oraz środków mających na celu złagodzenie tych skutków [2].
Trzecia generacja prawa oznacza znaczącą zmianę w kierunku sprostania niektórym z najbardziej palących wyzwań naszych czasów, w szczególności w dziedzinie prawa ochrony środowiska. Wraz z rosnącą świadomością katastrofalnych skutków działalności człowieka na naszej planecie, nastąpiło paradygmatyczne przejście od tradycyjnych ram prawnych do bardziej holistycznego i zrównoważonego podejścia. Nowa generacja prawa ochrony środowiska koncentruje się nie tylko na regulacji i ochronie, ale także na odbudowie, ochronie i promowaniu równowagi ekologicznej.
Ekolog to naukowiec, czy aktywista środowiskowy?
Słownik Języka Polskiego PWN definiuje przymiotnik „ekologiczny” jako: „1. dotyczący związku warunków zewnętrznych z życiem roślin i zwierząt, 2. związany z ochroną środowiska, 3. wyprodukowany ze składników naturalnych”. Przymiotnik ten ma więc dużo szersze znaczenie i może być odnoszony w zasadzie do każdej kwestii związanej ze środowiskiem naturalnym, z ochroną środowiska i działaniami na rzecz poprawy jego jakości [2]. Według Słownika Języka Polskiego PWN ekologia obejmuje nie tylko badania naukowe, ale także działania i inicjatywy na rzecz ochrony środowiska. Stąd w publicznych dyskusjach termin „ekolog” jest często kojarzony z obrońcą środowiska lub aktywistą, a nie z badaczem naukowym.
Czy miasto ma wpływ na ekologię?
Ekologia miejska – subdyscyplina ekologii – bada strukturę, dynamikę i procesy zachodzące w miejskich systemach ekologicznych. Dodatkowo zajmuje się rozmieszczeniem oraz liczebnością roślin i zwierząt w miastach na różnych poziomach: organizmów, populacji i zespołów ekologicznych. Koncepcja ekosystemów miejskich, obejmuje wszystko: od lokalnych obszarów (takich jak parki) po całe miasta. Doprowadziło to do rozwoju tematyki takiej jak entomologia miejska. Koncentruje się ona na owadach występujących w środowiskach miejskich oraz czynnikach wpływających na ich populacje.
Ekologia miejska obejmuje obecnie obserwacje relacji między organizmami w obszarach miejskich i ich interakcji ze środowiskiem miejskim. Bada, w jaki sposób relacje te wpływają na przepływ energii, obieg materii i wymianę informacji w miejskich systemach ekologicznych oraz między systemami miejskimi i pozamiejskimi [2]. Co więcej, ekologia miasta wymaga integracji z koncepcjami nauk społecznych, biorąc pod uwagę budynki i infrastrukturę miejską wraz z poszczególnymi organizmami oraz kompleksami ekologicznymi.
Czy Polacy dbają o ekologię?
Badanie przeprowadzone w październiku 2020 r. na zlecenie Ministerstwa Klimatu i Środowiska ujawniło kilka godnych uwagi wniosków dotyczących świadomości i zachowań ekologicznych mieszkańców Polski. Ponad 96% respondentów stwierdziło, że regularnie segreguje odpady. Jeśli chodzi o zmiany klimatu, 94% uczestników badania uznało je za kwestię ważną lub bardzo ważną. Ponadto ponad 3/4 mieszkańców Polski wyraziło chęć zwiększenia wydatków na czystą energię, a prawie 6 na 10 respondentów wyraziło zamiar przejścia na bardziej ekologiczne źródło energii dla swoich pieców [3]. Wyniki te podkreślają pozytywną świadomość ekologiczną i gotowość do stosowania zrównoważonych praktyk wśród badanej populacji.
Bibliografia:
[1] https://rock.geosociety.org/net/gsatoday/archive/18/2/pdf/i1052-5173-18-2-4.pdf
[2] https://www.researchgate.net/publication/371822664_Obraz_ekologii_we_wspolczesnym_swiecie[3] https://www.gov.pl/web/klimat/badania-swiadomosci-i-zachowan-ekologicznych-mieszkancow-polski-w-2020-r-badanie-trackingowe
Zuzanna Czernicka
