20 lipca 1969 roku stał się wyjątkowym dniem w historii ludzkości – Neil Armstrong i Buzz Aldrin dokonali niezwykłego wyczynu, stając się pierwszymi ludźmi, którzy postawili stopę na Księżycu. Misja Apollo 11 była kulminacją lat innowacji naukowych, determinacji oraz współpracy zespołu, które doprowadziły do tego historycznego momentu. W sposobie, w jaki Armstrong sformułował swoje słynne zdanie: to jeden mały krok dla człowieka, jeden wielki skok dla ludzkości, zostało odzwierciedlone zarówno osobiste osiągnięcie astronauty, jak i monumentalne znaczenie wydarzenia dla całej ludzkości.
Lądowanie na Księżycu było spełnieniem marzenia, które od wieków wypełniało ludzką wyobraźnię – misja Apollo 11 była nie tylko symbolicznym zwycięstwem, ale również dowodem na potencjał i zdolności ludzkiego umysłu. Miała ona również długoterminowe konsekwencje dla badań nad Księżycem – lądowanie na Księżycu stało się pretekstem do kolejnych eksperymentów i odkryć. Po latach, wysłanie większości statków kosmicznych na Księżyc zajmuje zaledwie kilka dni – nic dziwnego, że ludzie eksplorują go bardziej niż cokolwiek innego. [1]
Księżyc – ziemia niczyja?
Współcześnie eksplorowanie kosmosu stanowi wyzwanie dla wielu państw. Stany Zjednoczone są zdecydowanym pionierem, jeżeli chodzi o sukcesywnie zrealizowane misje kosmiczne. Amerykanie mogą pochwalić się aż 32 podróżami na księżyc. Związek Radziecki ukończył 23 tego typu misje, w tym pierwszą – przełomową Łunę 2 (1959 r.). Chiny przeprowadziły 7 misji, których kulminacją było historyczne miękkie lądowanie Chang’e 4 po drugiej stronie Księżyca w 2019 roku. Japonia uczestniczyła w dwóch misjach, takich jak m. in. kompleksowe badanie księżyca SELENE w 2007 roku. W 2014 roku prywatne przedsiębiorstwo z Luksemburga odważyło się na innowacyjną misję Manfred Memorial Moon Mission. SMART-1 Unii Europejskiej przetestował nowatorskie technologie przed kontrolowanym zejściem z Księżyca w 2006 roku. Indyjski Chandrayaan-1 ujawnił księżycowe sekrety w 2008 roku, podczas gdy włoski ArgoMoon zademonstrował potencjał CubeSat w 2022 roku. Izraelski lądownik Beresheet wykonał zdjęcia ciemnej strony Księżyca w 2019 roku, a południowokoreański KPLO zbadał zasoby księżycowe trzy lata później roku. [2]
Polska sprawa
Polska ma bogate dziedzictwo astronomiczne, które sięga czasów Mikołaja Kopernika i jego heliocentrycznego modelu wszechświata. Od tamtego czasu jest zaangażowana w badania kosmiczne i rozwijanie technologii kosmicznych. Utworzenie Polskiej Agencji Kosmicznej (POLSA) w 2014 roku jeszcze bardziej wzmocniło to zaangażowanie. Naukowcy biorą udział w międzynarodowych misjach związanych z badaniami egzoplanet, promieniowaniem kosmicznym i falami grawitacyjnymi. Polska ma również inicjatywy edukacyjne i informacyjne, które mają na celu inspirowanie kolejnych pokoleń naukowców i entuzjastów kosmosu.
Jupiter Icy Moon Explorer
13 kwietnia 2023 doszło do doniosłego wydarzenia – flagowa misja Europejskiej Agencji Kosmicznej (ESA), czyli JUICE (Jupiter Icy Moon Explorer), wystartowała z kosmodromu w Gujanie Francuskiej. Co czyni to przedsięwzięcie jeszcze bardziej niezwykłym, to istotna rola, jaką polskie podmioty odegrały w jego realizacji, podkreślając rosnącą obecność Polski w sferze eksploracji kosmosu. Głównym celem misji jest odkrycie, czy na lodowych satelitach panują warunki sprzyjające powstaniu i utrzymaniu życia. Wspólny charakter projektu JUICE podkreśla międzynarodową współpracę, która charakteryzuje współczesną eksplorację kosmosu. Zespoły z 16 krajów europejskich, wraz z kluczowymi graczami, takimi jak NASA (USA), JAXA (Japonia) i ISA (Izrael), połączyły swoją wiedzę, aby doprowadzić tę misję do sukcesu. Centrum Badań Kosmicznych Polskiej Akademii Nauk odegrało wiodącą rolę w realizacji misji JUICE. Jego zespoły naukowe odegrały kluczową rolę w tworzeniu rdzenia misji, przyczyniając się do projektowania i produkcji prototypów instrumentów i modeli lotu. Astronika Sp. z o.o., kolejny polski uczestnik projektu, potwierdziła swoje zaangażowanie w budowie instrumentów badawczych dla misji. Sener Polska Sp. z o.o. to kolejny polski podmiot, przyczynił się do zaopatrzenia misji w energię – panele słoneczne zasilające sondę. Ich zaangażowanie podkreśla wielopłaszczyznowy wkład Polski w misje kosmiczne, pokazując możliwości kraju w różnych dziedzinach. [4]
ARIEL
Ostatnie aktualizacje ujawniły, że teleskop kosmiczny ARIEL pomyślnie przeszedł wstępną ocenę projektu, co stanowi kluczowy kamień milowy w jego podróży. Głównym celem zaplanowanej na 2029 rok misji jest zbadanie składu chemicznego odległych egzoplanet. Na uwagę zasługuje kluczowy wkład Centrum Badań Kosmicznych Polskiej Akademii Nauk, odpowiedzialnego za kluczowy instrument teleskopu. Europejska Agencja Kosmiczna (ESA) potwierdziła zakończenie Wstępnego Przeglądu Projektu ARIEL, dzięki czemu misja przechodzi do kolejnego etapu – Krytycznego Przeglądu Projektu. Przewidywana lokalizacja operacyjna ARIEL to 1,5 mln km poza orbitą Ziemi, wokół punktu Lagrange’a 2. Oczekiwane wyniki obejmują bezcenny wgląd w skomplikowaną genezę i ewolucję układów planetarnych. W ciągu czterech lat skrupulatne obserwacje ARIEL obejmą 1000 egzoplanet okrążających odległe gwiazdy – wykorzystując widmo widzialne i podczerwone, badanie to ma na celu rozszyfrowanie rozwijającej się narracji ich powstawania i rozwoju. Centrum Badań Kosmicznych Polskiej Akademii Nauk i Laboratorium Napędu Odrzutowego NASA wspólnie pracują nad rozwojem systemu precyzyjnego naprowadzania (FGS). Ta kluczowa aparatura jest integralną częścią zapewnienia precyzyjnej dokładności w orientowaniu się w kierunku obserwowanych obiektów. [5]
Misja: rok 2023
Podczas gdy ubiegły rok był świadkiem spektakularnej inauguracji Kosmicznego Teleskopu Jamesa Webba, ultraczułego obserwatora kosmosu oraz inauguracyjnej podróży Artemis, kampanii NASA mającej na celu skierowanie ludzkości w głąb kosmosu(w tym na Marsa), był on również świadkiem bezprecedensowej manipulacji asteroidą przez amerykańską agencję kosmiczną. Jakie przedsięwzięcia mają odbyć się w roku 2023?
Wszechstronny wachlarz nadchodzących przedsięwzięć obejmuje transport niezbędnych zapasów i eksperymentów na powierzchnię Księżyca, kładąc podwaliny pod planowane przybycie astronautów w 2025 roku, a tym samym finalizując ustanowienie trwałej gospodarki księżycowej. Impuls do takiego postępu wynika w dużej mierze z wizjonerskiego programu NASA Commercial Lunar Payload Services – zainicjowany w 2018 roku w celu pozyskania współpracy sektora prywatnego w przedsięwzięciu przewożenia ładunków na Księżyc.
- partnerstwo NASA z Intuitive Machines
- Astrobotic, partner komercyjny, wyruszający na misję Peregrine-1. Misja ta ma wystartować za pośrednictwem rakiety United Launch Alliance Vulcan Centaur z Przylądka Canaveral
- debiut kolosalnego statku kosmicznego Starship firmy SpaceX
- Misja Smart Lander for Investigating Moon (SLIM)
- Misja Chandrayaan-3
- Łuna 25
- bezprecedensowe badanie asteroidy składającej się głównie z metali takich jak żelazo i nikiel – 16 Psyche
- Bepi-Colombo
- Parker Solar Probe
- NASA OSIRIS-Rex
Obchody trzydziestolecia General Support Technology Programme już niedługo
ESA i Polska Agencja Kosmiczna są współgospodarzami wydarzenia „GSTP 30 Years Anniversary” z okazji 30-lecia programu ESA General Support Technology Programme (GSTP). Wydarzenie odbędzie się w dniach 26-27 września w centrum konferencyjnym Sheraton Sopot Hotel w Trójmieście. Obejmie ono prezentacje, dyskusje i wystawę podkreślającą osiągnięcia GSTP i przyszłe zmiany w przemyśle kosmicznym. Cztery główne tematy konferencji to robotyka, energetyka, bezpieczeństwo kosmiczne oraz materiały/konstrukcje.
Od momentu uruchomienia w 1993 roku, program GSTP zaangażował ponad 2000 podmiotów z europejskiego przemysłu kosmicznego. Znaczenie programu GSTP jest widoczne w jego alokacji budżetowej na 2023 r. w wysokości około 167 mln euro. Koncentrując się na poziomach gotowości technologicznej (TRL) od 3 do 7, program rozwija technologie, wspiera innowacje, zwiększa konkurencyjność przemysłu i zwiększa niezależność technologiczną. Trzy elementy programu – rozwój, produkcja i lot – wspierają tworzenie, rozwój i demonstrację technologii poprzez misje takie jak Proba 1, Sloshsat, Proba V i nadchodzące misje, takie jak GOMX-5, PROBA 3, Pretty i M-ARGO. [6]
Zaprezentowany tekst ma charakter popularnonaukowy, prezentując zaangażowanie Polski w eksplorację kosmosu i jej rosnący wkład w badania kosmiczne w kontekście głównych przełomów dokonywanych przez państwa wytyczające nowe granice ludzkiej eksploracji kosmosu. Omawiane są w nim inicjatywy eksploracyjne różnych krajów, w tym Polski, w kontekście badań kosmosu ze szczególnym uwzględnieniem Księżyca. Autorka akcentuje misje takie jak JUICE i ARIEL, w których Polska odgrywa istotną rolę, zarówno pod względem zaplecza intelektualnego, jak i technicznego. Zaakcentowana jest także współpraca międzynarodowa Polski w rozwoju innych projektów kosmicznych oraz fakt, iż wkład Polski w eksplorację kosmosu może być źródłem inspiracji dla młodych naukowców oraz asumptem to promocji nauki wśród młodzieży.Pomimo wartości, którą niesie w kontekście rozwijającego się dyskursu dotyczącego eksploracji kosmosu, tekst ten unika krytycznej oceny wyzwań i ograniczeń, które mogą występować w procesie rozwijania badań kosmicznych w Polsce. Ponadto nie wspomina o konieczności rozwijania przemysłu kosmicznego (niezależnego od ponadnarodowej współpracy naukowej) prowadzącej do intensyfikacji zaangażowania Polski w komercyjną przestrzeń New Space.
– Mateusz Mościcki, absolwent programu Tsinghua-MIT Global MBA.
Rozwój innowacyjnych technologii kosmicznych oraz zaangażowanie Polski w badania nad eksploracją kosmosu stanowią nie tylko krok w kierunku odkrywania kosmicznych tajemnic, lecz także otwierają nowe perspektywy na polskim rynku. Przemysł kosmiczny staje się coraz bardziej dynamiczną dziedziną, oferującą potencjalne możliwości dla przedsiębiorstw i instytucji zainteresowanych eksploracją kosmosu. Zaangażowanie Polski w projekty takie jak misje JUICE czy ARIEL może stanowić impet dla rozwoju lokalnego sektora kosmicznego, zachęcając do tworzenia innowacyjnych technologii, transferu wiedzy oraz potencjalnych partnerstw z międzynarodowymi agencjami kosmicznymi.
Bibliografia:
[1] Every Mission to the Moon, Ever, The Planetary Society https://www.planetary.org/space-missions/every-moon-mission
[2] How many countries have been to the moon?, StarLust, 23.08.2023 https://starlust.org/countries-that-have-been-to-the-moon/
[3] Why 2023 should be dubbed 'Year of the Lunar Landers’, Mashable, 4.01.2023, https://mashable.com/article/2023-space-launch-calendar
[4] Start misji JUICE, Ministerstwo Edukacji i Nauki, https://www.gov.pl/web/edukacja-i-nauka/start-misji-juice
[5] Polski udział w misji ARIEL. Celem badanie egzoplanet, Space24, 8.08.2023 https://space24.pl/pojazdy-kosmiczne/sondy/polski-udzial-w-misji-ariel-celem-badanie-egzoplanet
[6] 30 lat ważnego programu ESA zostanie podsumowane w Polsce, POLSA, 22.08.2023 https://polsa.gov.pl/wydarzenia/30-lat-gstp/
Zuzanna Czernicka
