W sierpniu 2023 roku  zapadły decyzje, które radykalnie wpłynęły na pozycję Polski w obrębie europejskiego rynku kosmicznego. Składka, którą nasz kraj wpłaca na rzecz Europejskiej Agencji Kosmicznej (ESA) w latach 2023-2025 pierwotnie miała wynosić 132 miliony euro. Plany uległy jednak zmianom, a Polska Agencja Kosmiczna (POLSA) poinformowała o zwiększeniu nakładów aż o 295 milionów euro. [1]

Co zyska na tym Polska? Już w drugiej połowie 2024, roku w kosmos polecieć ma kolejny Polak w historii – a to nie wszystko.

Nie wydatek, tylko inwestycja. Kosmiczne aspiracje Polski

Nauka leży u podstawy rozwoju technologicznego. Dzięki temu, że naukowcy zadają pytanie badawcze, a inżynierowie weryfikują koncepcje technologiczne, możemy rozwijać technologie, a później sprzedawać produkty i usługi. Kosmos już nie jest obszarem, który eksplorujemy tylko z czystej ciekawości. Traktujemy go jak nowy rynek, który jest chłonny na innowacje i który może przyczynić się do rozwoju gospodarczego kraju. Zagospodarowanie tego rynku to jest wyścig, w którym uczestniczy wiele państw i każde z nich chce zająć jak najlepszą pozycję

W rozmowie z PAP komentuje dr Oskar Karczewski, dyrektor Departamentu Badań i Innowacji w Polskiej Agencji Kosmicznej. [2]

Trudno o lepsze nakreślenie tła dla obecnej koncepcji udziału polskiej gospodarki w szeroko rozumianym sektorze kosmicznym. Polska stała się pełnoprawnym członkiem ESA w 2012 roku, gdzie  poszczególni naukowcy i całe instytucje włączane w różne projekty, z powodzeniem wyrabiali rodzimej nauce i technologii dobrą opinię w Europie. Aparatura dostarczana przez polskie firmy brała już udział w ponad 80 misjach, m.in. Cassini-Huygens, Rosetta czy Solar Orbiter. [1]

Możliwości jest znacznie więcej, jednak ich pochwycenie wymaga kosztownych badań i eksperymentów. Doświadczenie i wiedza zdobyte w ich trakcie są przepustką do intratnych zleceń i głębokiego wprzęgnięcia polskiej gospodarki w globalny przemysł kosmiczny.

Część eksperymentów można przeprowadzić tylko w trakcie lotów orbitalnych. Europejskie firmy mają taką możliwość, jednak terminarz zleceń dla załóg Międzynarodowej Stacji Kosmicznej (ISS) jest zamknięty na przynajmniej 3 lata do przodu. Niedawno pojawiła się jednak możliwość „obejścia” tej przeszkody, co jest efektem komercjalizacji lotów na ISS, do której cumują teraz statki obsługujące loty firmy Axiom Space. Jednym z klientów jest ESA, która wykupuje na pokładzie miejsca dla swoich astronautów. 

18 stycznia na pokładzie Crew Dragona firmy SpaceX, obsługującego misję Ax-3, na stację kosmiczną poleciał Szwed, Marcus Wandt. To astronauta, który trafił do korpusu astronautów w naborze rozpoczętym jeszcze w 2021 roku. W tym samym, w którym rezerwowym astronautą Europejskiej Agencji Kosmicznej został Sławosz Uznański. [3]

Spośród 22,5 tysiąca kandydatów ESA wyłoniła 17 astronautów – 5 zawodowych i 12 rezerwowych, którzy w razie zakwalifikowania do misji trafiają do grupy astronautów projektowych. 

Jak zostać astronautą? Dotychczasowa kariera Sławosza Uznańskiego 

Sławosz Uznański szkolenie rozpoczął 1 września 2023 roku. [4]

Odbywa się ono w Europejskim Centrum Astronautów w Kolonii. Jednym z najważniejszych elementów całego procesu jest dogłębne poznanie systemów Międzynarodowej Stacji Kosmicznej – naukę ułatwiają makiety poszczególnych elementów ISS, przede wszystkim europejskiego modułu Columbus, gdzie podczas swojej misji mieszkają i pracują astronauci z ESA.

Program treningu astronautycznego jest w rzeczywistości dopełnieniem wielu lat kariery Sławosza, która od dawna prowadziła go w kierunku marzenia z dzieciństwa.

Swój tytuł naukowy zdobył na Uniwersytecie w Nantes, wcześniej uzyskując też stopień magistra-inżyniera Politechniki Łódzkiej. W trakcie doktoryzacji Sławosz podjął pracę w jednej z francuskich firm, w której zajmował się opracowywaniem nowych technologii cyfrowych odpornych na promieniowanie.

W 2011 roku trafił do CERN (Europejskiej Organizacji Badań Jądrowych), gdzie w ciągu dwóch lat został kierownikiem projektów i starszym inżynierem ds. niezawodności. Do jego głównych zadań należało stworzenie odpornego na promieniowanie systemu sterowania mocą Wielkiego Zderzacza Hadronów (LHC). Prace zakończyły się sukcesem, a doktor Uznański przez dwa lata (2018-2020) odpowiadał za całodobową pracę i optymalną eksploatację całej instalacji.

Jeszcze w 2019 roku, Sławosz pełnił również  funkcję eksperta i recenzenta badań w ramach programu Horyzont 2020. Oceniał on m.in. kilka polskich projektów kosmicznych – PW-SAT2, HyperSat czy EagleEye. [6]

Drugi Polak w kosmosie. Jak będzie przebiegać misja?

Choć dokładny termin startu misji Ax-4 nie został jeszcze ogłoszony, to wstępne informacje wskazują na lot w październiku 2024 roku. Cała misja ma potrwać ok. 14 dni.

W trakcie pobytu na ISS głównym zadaniem polskiego astronauty będzie przeprowadzenie najbardziej obiecujących eksperymentów zaproponowanych przez polskie firmy i instytucje. 

Zależało nam na eksperymentach z obszaru nauk stosowanych. W wyniku naboru wpłynęło 66 propozycji, a z nich zostało wstępnie wyłonionych 18. Są wśród nich badania na organizmach żywych, ale są też takie z obszaru chemii czy psychologii

– tłumaczy Oskar Karczewski. [2]

Oprócz tego badania muszą być też możliwe do zaprojektowania w relatywnie krótkim czasie, między ogłoszeniem misji, a jej startem. Dodatkowym ograniczeniem jest wielkość ładunku, która w przypadku każdego eksperymentu nie może przekraczać 10 kg i 35 litrów pojemności. Oczywiście muszą też one spełniać wszelkie wymogi bezpieczeństwa.

Poza przeprowadzeniem badań, które mają stać się motorem napędowym dla polskiego sektora zaawansowanych technologii, Sławosz Uznański będzie realizował również inne zadania. 

Z pewnością, w napiętym grafiku znajdzie się miejsce na popularyzację nauki – lekcja z kosmosu poprowadzona po polsku, dla wielu młodych naukowców może okazać się doświadczeniem, które wpłynie na całe ich życie. 

Bibliografia:

[1] Polska Agencja Kosmiczna, Polska w kosmosie – zwiększamy swoją aktywność, https://polsa.gov.pl/wydarzenia/polska-w-kosmosie-zwiekszamy-swoja-aktywnosc/, dostęp 23.01.2024

[2] Polska Agencja Prasowa, Dlaczego misja polskiego astronauty dużo kosztuje? https://www.pap.pl/aktualnosci/dlaczego-misja-polskiego-astronauty-duzo-kosztuje, dostęp 23.01.2024

[3] TVP Nauka, Misja Axiom Ax-3 wystartowała. W sobotę dokowanie do ISS, https://nauka.tvp.pl/75458686/misja-axiom-ax3-wystartowala-w-sobote-dokowanie-do-iss,  dostęp 23.01.2024

[4] Europejska Agencja Kosmiczna (ESA), Sławosz Uznański z Polski odbędzie szkolenie jako astronauta projektowy w Europejskim Centrum Astronautów (EAC), 

https://www.esa.int/Space_in_Member_States/Poland/Slawosz_Uznanski_z_Polski_odbedzie_szkolenie_jako_astronauta_projektowy_w_Europejskim_Centrum_Astronautow_EAC, dostęp 24.01.2024

[5] National Geographic, Sławosz Uznański został rezerwowym astronautą ESA. Czy doczekamy się drugiego Polaka w kosmosie?, https://www.national-geographic.pl/artykul/slawosz-uznanski-zostal-rezerwowym-astronauta-esa-czy-doczekamy-sie-drugiego-polaka-w-kosmosie-221123051751, dostęp 23.01.2024
[6] ESA, Sławosz Uznański, https://www.esa.int/Space_in_Member_States/Poland/Slawosz_Uznanski, dostęp 23.01.2024

Grafika nagłówka: Unsplash