Globalny program L’Oréal-UNESCO Dla Kobiet i Nauki promuje kobiety zajmujące się nauką. Dzięki przyznawaniu stypendium i tworzeniu społeczności naukowczyń kobiety zyskują wsparcie w swojej karierze. Jednak do prawdziwej równości w nauce jest jeszcze daleka droga.

Cele i wartości programu

Program L’Oréal UNESCO dla Kobiet i Nauki działa w Polsce już blisko 25 lat. Od samego początku istnienia, kluczowym dla inicjatywy jest wspieranie kobiet w nauce.

Pani Barbara Stępień, dyrektorka programu, zauważa:

Gdy globalne partnerstwo L’Oréal UNESCO zostało zawiązane, brak różnorodności w nauce i bariery, z którymi kobiety się wówczas spotykały były bardzo dużym problemem.

Kobiety napotykały przeszkody, z którymi musiały sobie radzić, zarówno gdy chciały zacząć swoją karierę naukową, jak i przy chęci jej dalszego kontynuowania. Program, z celem wspierania kobiet w nauce, działa na dwóch płaszczyznach – zapewnia wsparcie finansowe przyznając stypendia i promuje naukowczynie w środowisku naukowym, ale także wśród społeczeństwa.

Pani Barbara Stępień podkreśla, że laureatki mogą przeznaczyć stypendia na dowolny cel. Nie są to środki na prace naukowo – badawcze. Laureatki wykorzystują pieniądze na opiekę nad dziećmi, zakup podręczników i publikacji, a także na wyjazdy na konferencje naukowe.

Jest to uzupełnienie budżetu domowego, który pozwala im pozostać w nauce

– dodaje.

Natomiast drugą częścią programu jest promowanie kobiet w nauce, po to, aby jak mówi dyrektorka programu: „zmienić stereotyp naukowca jako starszego mężczyznę”.

Zauważa, że taka zmiana myślenia jest bardzo potrzebna w środowisku naukowym. Za przykład podaje modele sztucznej inteligencji, które po zapytaniu o pokazanie naukowców przy pracy, pokazują starszych mężczyzn.

„To obrazuje, jak dużo jest jeszcze do zrobienia”

– przekonuje.

Oprócz promowania sylwetek laureatek w mediach i wsparcia finansowego program oferuje też specjalną platformę społecznościową, która zrzesza wszystkie stypendystki ponad 130 edycji programu for Women in Science na całym świecie. Pani Barbara Stępień podkreśla, że dzięki networkingowi na platformie, często powstają nowe międzynarodowe zespoły badawcze.

Stypendystki mają też dostęp do platformy szkoleniowej Coursera oraz do dedykowanych szkoleń, rozwijających ich zdolności w zarządzaniu projektami.

Renomowany program z ważnymi partnerami

Dzięki długiej obecności w Polsce oraz ważnym partnerstwom, laureatki programu L’Oréal UNESCO dla Kobiet i Nauki otrzymują naprawdę prestiżowe wyróżnienia.

Globalnym partnerem L’Oréal jest UNESCO, a lokalnie program współpracuje z trzema ważnymi instytucjami w Polsce. Jest to Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego, Polska Akademia Nauk oraz United Nations Global Compact Network Polska.

Są to bardzo silni partnerzy, a każdy z nich podejmuje działania na rzecz równości i różnorodności w nauce. Pani Barbara Stępień podkreśla, że istotne jest, aby było jak najwięcej osób i instytucji, które mają realny wpływ na decyzje:

Staramy się docierać do bardzo różnorodnych środowisk, które mają realny wpływ na sytuację kobiet w nauce.

Na co jury zwraca uwagę

Pani Profesor dr hab. Łojkowska, przewodnicząca jury, mówi o tym, jakie kryteria są brane pod uwagę przy wyborze laureatek:

Te kryteria były wypracowane na początku, gdy program powstał w 2001 roku. Następnie były dostosowywane do zmieniających się warunków. Kryteria bazują przede wszystkim na tym, że oceniamy osiągnięcia naukowe kobiet.

Pani Profesor wspomina, że jury zwraca uwagę na oryginalność i innowacyjność badań, a także zdolność kandydatek do pozyskiwania środków na finansowanie. Również zdolność do publikowania tych wyników jest brana pod uwagę.

A przy tak dużej konkurencji, jaka jest obecnie, bierzemy pod uwagę również to, czy kandydatki publikują w najbardziej renomowanych czasopismach międzynarodowych

– Profesor Łojkowska.

Brane pod uwagę jest również to czy kariera naukowczyni może posłużyć jako dobry przykład dla innych kobiet w nauce.

Kryteria zależą też od tego, w jakiej kategorii oceniane są kandydatki. Przyznajemy stypendia habilitacyjne, doktoranckie oraz magisterskie i oczywiście, w każdej z tych grup mamy różne kryteria i wymagania, tłumaczy Pani Profesor Łojkowska. 

Kolejną rzeczą braną pod uwagę jest wiek kandydatek. Ograniczenia wiekowe w przypadku stypendium doktoranckiego to 35 lat, a w przypadku stypendium habilitacyjnego to 40 lat. Od kilku lat program dodaje do limitu wieku 2 lata na każde urodzone dziecko.

Korzyści płynące z programu

Efekty programu są formalne i nieformalne, dodaje Pani Profesor Łojkowska. Kryterium formalne dotyczy uzyskania stopnia doktora habilitowanego czy stopnia doktora. A kryterium nieformalne to promowanie Pań przez L’Oréal – w mediach, poprzez różne wystawy i obecność w środowisku naukowym, zarówno w Polsce jak i za granicą.

Pani Barbara Stępień dodaje, że kolejnym efektem programu jest utwierdzanie i wspieranie laureatek w ich wyborach życiowych. 

Wybory życiowe, których  dokonują, nie zawsze są takie oczywiste – czy zostać w nauce, czy nie, zwłaszcza na początkowym etapie, gdzie tych alternatyw jest dużo. To też jest dla nich taki sygnał, że to był dobry wybór i że nie są same na swojej drodze naukowej.

Ponadto, dzięki sieci stypendystek, naukowczynie wspierają się między sobą, zachęcają do zgłaszania do kolejnych konkursów i inicjatyw oraz dzielą się swoimi sukcesami i doświadczeniem.

To jakie kariery stypendystki programu robią na przestrzeni lat, jest najlepszą wizytówką programu

– podsumowuje Pani BarbaraStępień.

Zmiany w programie

Profesor Łojkowska opowiada o tym jak program zmieniał się przez ostatnie lata:

W pierwszych pięciu edycjach było mniej więcej 100 kandydatek do stypendium doktoranckiego oraz około 20-30 do stypendium habilitacyjnego. A od kilku lat jest tyle samo kandydatek do obu stypendiów. Co oznacza, że dużo większa liczba kobiet w Polsce sięga po stopień doktora habilitowanego.

Obecnie przyznawana jest większa liczba stypendiów habilitacyjnych, tak aby wspierać Panie w tym kolejnym etapie kariery naukowej.

W przypadku kobiet jest to też czas, w którym decydują się na urodzenie dzieci, co jest dodatkowym obciążeniem. Bo wiadomo, że w kwestii równości obowiązków rodzicielskich pozostaje dużo do życzenia

– zauważa Pani Profesor Łojkowska.

Badania mówią, że w momencie, gdy w rodzinie dwójki naukowców pojawia się dziecko, kariera kobiet zwalnia, natomiast kariera mężczyzn – ojców, radykalnie przyspiesza. Chcemy pomagać wyrównywać to tempo.

– dodaje Pani Barbara Stępień

Pokazuje to, że choć program zmieniał się na przestrzeni lat, to problemy kobiet w nauce w dużym stopniu pozostają takie same.

Te same wyzwania przez ostatnie 20 lat

Obie rozmówczynie, zgadzają się co do tego, że przeszkody, jakie kobiety napotykają w nauce nadal są podobne do tych, które były obecne kiedy program dopiero zaczynał się rozwijać.

„Wyzwania są te same” – gorzko stwierdza Pani Profesor Łojkowska. – „Po prostu kobieta pracuje na dwóch etatach. Ten jest podstawowy. Te dwa projekty życiowe: praca zawodowa oraz dom. Jak naukowczyni jest już na etapie zarządzania, czyli w trakcie habilitacji, jej rola to kierowanie projektem. Natomiast w domu kieruje, prowadzi logistykę i jeszcze wykonuje więcej podstawowej  pracy”.

Dodatkowo dochodzi kwestia postrzegania siebie. Pani Profesor Łojkowska zauważa, że kobiety mają zazwyczaj bardzo wysokie wymagania wobec siebie, chcą być perfekcyjne w obu rodzajach funkcjonowania – zawodowym i prywatnym.

Nakładają się na to stereotypowe wymogi społeczne, że jednak to kobieta odpowiada za to jak funkcjonuje dom, jak funkcjonują dzieci.

Jak pokazują badania, kwestie stereotypowe dotyczą także urlopów wychowawczych. 

Pani Profesor Łojkowska przywołuje analizę z 2020 roku, która sprawdzała liczbę urlopów rodzicielskich w 2019 roku. Na 70 urlopów rodzicielskich, tylko 2 były wzięte przez mężczyzn. W kolejnym roku liczba mężczyzn, którzy zdecydowali się na taki urlop, wzrosła o 100%. Co jednak nadal daje tylko 4 urlopy rodzicielskie. 

A przecież pracują na takich samych stanowiskach!

– podkreśla Profesor Łojkowska.

Wiąże się z tym jeszcze jedna kwestia – przestrzeń do brania kolejnych obowiązków.

Kobieta zawsze dokładniej rozważa, czy jest w stanie wziąć jakieś dodatkowe stanowisko, czy nie, bo zdaje sobie sprawę, że najczęściej nie jest w pełni dyspozycyjna, nie tak jak mężczyzna

– dodaje Pani Profesor Łojkowska

Panie zauważają, że właśnie dlatego sam program nie wystarczy. Przekonują, że również uczelnie i jednostki naukowe mają swoją rolę do odegrania. Powinny one rozwijać działania na rzecz równości płci i zachęcać naukowców, aby role dzielić równo między partnerów wychowujących dzieci.

W jury Programu są też panowie, zauważa Pani Barbara Stępień:

 Mamy bardzo duże grono przyjaciół programu i idei równości wśród męskiego grona profesorów. Bardzo nas wspierają, pokazując, że program nie jest programem prokobiecym, tylko jest programem pronaukowym i wspierającym innowacyjność w nauce.

Różnorodność sprzyja innowacyjności

Organizatorzy programu L’Oréal-UNESCO Dla Kobiet i Nauki spotykają się czasami z pytaniami, dlaczego wspierają tylko kobiety, a nie też mężczyzn.

Pani Barbara Stępień tłumaczy, dlaczego Program jest skupiony właśnie na naukowczyniach:

Kobiety to jest nadal 30 procent w nauce, a nie połowa naukowców. Mamy jednak absolutne dowody naukowe, że innowacje i nowe przełomowe odkrycia szybciej powstają w zróżnicowanych zespołach badawczych. Zróżnicowanych ze względu na płeć, ale także ze względu na wiek, doświadczenie, pochodzenie kulturowe. Jakiekolwiek kryterium różnorodności wpływa na innowacyjność.

Podkreśla, że ważnym jest, aby mówić o tym w środowisku naukowym. Pokazywać, że dążenie do równości to nie jest „tylko” wspieranie kobiet. Jest to działanie, które wpływa na rozwój nauki.

Przykładem może być to, że na naukowczynie często nakładane są dodatkowe obowiązki. Dydaktyczne, organizacyjne, a także administracyjne. To zabiera im czas, w którym mogłyby rozwijać się naukowo, zauważa Profesor Łojkowska i Pani Barbara Stępień.

Najlepszym dowodem jest fakt, że jeżeli mówimy już o pro-rektorach uczelni wyższych to pro-rektorki zasiadły głównie na stanowiskach  do spraw kształcenia. Prawie nie było prorektorek do spraw nauki

– dodaje Pani Profesor Łojkowska.

Osiągnięcia programu

Jednym z sukcesów programu jest właśnie to, że laureatki zajmują wysokie stanowiskach w instytucjach naukowych. Pani Profesor i organizatorka programu mówią o laureatkach na takich stanowiskach jak: panie dziekan, dyrektorki instytutów czy członkinie PAN. Podkreślają, że jest to szczególnie istotne, gdyż brak różnorodności i równości jest ciągle bardzo mocno widoczny.

Dlatego tak bardzo cieszy nas kobieta dziekan czy kobieta na stanowisku zarządzającym instytucjami. Za tym też idą różne decyzje, które mają wpływ na zrealizowanie, chociażby planów równościowych na uczelniach. To jest trochę taki efekt kuli śniegowej. Im więcej będziemy mieli kobiet na stanowiskach decydujących, tym bardziej wierzymy w to, że sytuacja kobiet w nauce będzie się poprawiać

– mówi Pani Barbara Stępień.

Kolejnym sukcesem jest też to, że aż 8 laureatek programu startowało w międzynarodowym konkursie International Rising Talents, również organizowanym przez fundację L’Oréal. Pani Profesor i Pani Barbara Stępień cieszą się, że aż 4 z nich uzyskały stypendia prestiżowe, światowe International Rising Talents.

Świadczy to o tym, że mamy świetne naukowczynie w Polsce.

Dodatkowym sukcesem, chociaż może mniej namacalnym, jest wzrost poczucia sprawczości wśród laureatek programu L’Oréal-UNESCO Dla Kobiet i Nauki.

Nasze stypendystki podkreślają, że jest to zmiana, która zachodzi w nich samych. Zwiększenie pewności siebie, poczucia, że droga, którą wybrały jest ścieżką gwarantującą nie tylko satysfakcję, ale i sukces. Otwarcie też mówią, że zmieniło się postrzeganie ich samych w środowisku pracy. Działania promocyjne, które Program L’Oréal-UNESCO dla Kobiet i Nauki im gwarantuje, przekładają się na to, jak one są postrzegane w swoim środowisku pracy

Dzięki temu częściej decydują się na zgłoszenie swojej kandydatury do kolejnych konkursów i programów stypendialnych.

„Ta nagroda wspiera kobiety w myśleniu, że są bardzo dobre. Mogą startować po więcej”, podsumowują Pani Profesor i Pani Stępień.

Plany na przyszłość dla programu

Kolejna edycja programu wystartowała w symbolicznym dniu – Dniu Kobiet. Od 08.03 do początku maja, naukowczynie będą mogły zgłaszać się do konkursu.

Jak zauważają rozmówczynie Coopernicus, z roku na rok jest coraz większe zainteresowanie programem. Stawia to poprzeczkę dla Jury coraz wyżej, jednak bardzo cieszy organizatorki i organizatorów Programu. Podkreślają, że jakość wniosków nie spada – jest więcej kandydatek, większość bardzo dobrych.

Posiedzenie Jury 24 edycji odbędzie się w lipcu, a na listopad planowana jest uroczysta Gala, na której ogłoszone będą stypendystki 24-edycji.

W najbliższych planach programu jest też dużo działań rozwijających samą ideę równości i różnorodności w nauce. Program L’Oréal-UNESCO Dla Kobiet i Nauki będzie obecny podczas dwóch kongresów w Lublinie oraz na wystawie „Kobiety w Nauce”, organizowanej wspólnie przez Centrum Nauki Hevelianum w Gdańsku i Klub Kobiet Uczelni Fahrenheita w Gdańsku

Warto podkreślić, iż mimo kolejnych edycji, program nie przestaje promować stypendystek z ubiegłych lat. 

Fot. Pixabay