Popularyzacja nauki jest nieodłącznym elementem kształtowania świadomości społeczeństwa, ceniącego znaczenie postępu ludzkiej wiedzy. Jest swego rodzaju, tłumaczeniem z języka odkryć i badań na powszechnie przystępne i zrozumiałe paradygmaty. Jednocześnie stara się zaciekawić i zainspirować odbiorcę w taki sposób, aby on sam został efektywnie pobudzony do myślenia. Jest to, jednakże sztuka, która wymaga specyficznego rodzaju kwalifikacji, który nie jest tak powszechny, jakby się mogło wydawać.

Jak pisze prof. Magdalena Fikus – „Popularyzować naukę można, bo ktoś nam to zleci. Popularyzować naukę powinni jednak tylko ci, którzy to lubią i umieją.” ^[1] – zdecydowanie trudniejszy do spełnienia okazuje się jednak ten drugi warunek, czyli wiedzieć jak. Nauka staje się coraz bardziej wyspecjalizowaną działalnością ludzką co sprawia, że jej dostępność i przyswajalność może słabnąć. Rośnie więc znaczenie popularyzacji, która według prof. Fikus ma za zadanie, pokazanie wiedzy o zjawiskach i procesach badanych naukowo, na poziomie odpowiadającym zapotrzebowaniu danych słuchaczy i widzów. Tej właśnie sztuce popularyzatorskiej prof. Fikus oddała większość swojego dorosłego życia stając się jedną z tych, którzy zainicjowali i wprowadzili na szerokie wody polski Festiwal Nauki.  

Na zdjęciu: prof. Magdalena Fikus, źródło: (Fot. Adam Kozak/Agencja Wyborcza.pl)

Prof. Magdalena Fikus jest polską specjalistką biologii molekularnej i przewodniczącą Rady Upowszechniania Nauki Polskiej Akademii Nauk. Swoje pierwsze kroki w dziedzinie upowszechniania nauki stawiała już w latach 80-tych. Jako wicedyrektorka i przewodnicząca Rady Programowej warszawskiego Festiwalu Nauki przez kilkanaście lat, wraz z dr.hab. Maciejem Gellerem, otwierała ten wrześniowy festiwal spotkań z nauką, jednocześnie nieustannie starając się go udoskonalić. 

Głównym celem Festiwalu było i pozostaje przedstawienie badań i osiągnięć naukowców. Prof. Geller i prof. Fikus podjęli się jego organizacji od podstaw, bez wcześniejszych doświadczeń własnych i bez finansowania. Pierwszy Festiwal Nauki odbył się w 1997 roku w Warszawie, rok później był Dolnośląski, a potem festiwale zaczęły już się odbywać w całej Polsce. Za oficjalnymi festiwalami podążyły lokalne festiwale szkolne, a także Dni Nauki. Organizowane aktywności przybierały najróżniejsze formy (od wykładów, debat i dyskusji, po warsztaty, wycieczki, konkursy czy filmy), a kolejne edycje wydarzenia prezentowały najróżniejsze dziedziny nauki (wśród nich znalazły się fizyka, chemia, biologia, matematyka, historia, socjologia, archeologia czy nawet filozofia i historia sztuki).

Źródło: https://igcz.poznan.pl/dzialalnosc-naukowa/popularyzacja-nauki/

Na pytanie – Dlaczego chcieliście stworzyć festiwal? – Prof. Fikus odpowiedziała następująco:

„Ja chciałam dlatego, że uwielbiałam wykładać, wiedziałam, że dobrze to robię i wiedziałam, że ludzie tego potrzebują. Tę potrzebę publiczności czuć było przy wszystkich naszych działaniach” ^[2]

Dzięki wysiłkom prof. Fikus jak i także wielu innych polskich naukowców, popularyzacja nauki w Polsce osiągnęła imponujący, nawet na skalę światową zasięg, jest metodycznie różnorodna i dociera do dużej liczby odbiorców. W 2016 roku Festiwal Nauki w Warszawie zgromadził około 50 tys. słuchaczy, zorganizował 1100 różnych imprez dotyczących wielu dziedzin, a w jego organizację zaangażowało się ponad 110 instytucji naukowych i kulturowych. W 85 różnych szkołach przeprowadzono prawie 400 lekcji. Z przeprowadzonej analizy wynika, że wśród odbiorców, Festiwal Nauki cieszy się wysoką aprobatą (89% ocen pozytywnych i zaledwie 0,7% negatywnych). 

Źródło: https://festiwalnauki.edu.pl/20-lat-festiwalu-nauki

Miejmy nadzieję, że w przyszłości inwestycje w popularyzację nauki w Polsce okażą się równie skuteczne, ponieważ w dużej mierze od tego zależy poziom i zrozumienie nauki w naszym społeczeństwie, a jak mówi slogan Festiwalu Nauki: „brak inwestycji w naukę, jest inwestycją w ignorancję”.

Bibliografia:

1. „O upowszechnianiu nauki w Polsce na progu roku 2016” – Magdalena Fikus 
2. „Pani inżynier od życia. Rozmowa z Magdaleną Fikus” – Irena Cieślińska
3.  „Popularyzacja nauki. Dla kogo, przez kogo, jak i dlaczego?” – Magdalena Fikus, Kazimierz Grotowski, Władysław Stróżewski. – PAUza Akademicka, Tygodnik Polskiej Akademii Umiejętności.
4. Prof. zw. dr hab. Magdalena Fikus, baza „Ludzie nauki” portalu Nauka Polska (OPI).
5. Tajemnica człowieczeństwa, Klub Ludzi Ciekawych Wszystkiego.
6. Dominik Uhlig, „Rzeczpospolita” bez Nagrody Fikusa, wyborcza.pl, 8 sierpnia 2009.
7. Cezary Łazarewicz, Janusz Waluś, historia rodzinna mordercy antykomunisty. „Mimo bogactwa zawsze mieli otwarte serce”, wyborcza.pl, 11 maja 2020.
8. Posiedzenie Kapituły Orderu Odrodzenia Polski, prezydent.pl, 21 października 2011.
9. 20 lat Festiwalu Nauki. serwis internetowy festiwalnauki.edu.pl [dostęp 2022-11-04]
10. Prof. dr hab. Magdalenia Fikus, serwis internetowy festiwalnauki.edu.pl [dostęp 2022-11-04]
11. Rada upowszechniania nauki – skład, serwis internetowy run.pan.pl [dostęp 2022-11-04]
12. Lidia Winniczuk: Ludzie, zwyczaje i obyczaje Starożytnej Grecji i Rzymu. Warszawa: PWN, 1983, s. 311–315.
13. „Historia” na oficjalnej stronie Royal Society. [dostęp 2012-01-15].
14. Introduction: Science in Culture. W: Murdo W. McRae: The Literature of Science: Perspectives on Popular Scientific Writing. Ateny: The University of Georgia Press, 1993, s. 1–3, 10–11.
15. Jeanne Fahnestock, „Accommodating Science: The Rhetorical Life of Scientific Facts” in The Literature of Science, s. 17–36
16. Serwis internetowy PAP „Nauka w Polsce”. [dostęp 2012-01-22].
17. Wieczór Radia TOK FM – Karolina Głowacka. [dostęp 2014-12-02].
18. Człowiek 2.0. [dostęp 2014-12-02].
19. Homo Science. [dostęp 2014-12-02].
20. Rzecznicy Nauki, rzecznicynauki.pl [dostęp 2018-05-22] (pol.).
21. Serwis internetowy PAP „Nauka w Polsce”. [dostęp 2012-01-22].
22. Rada Upowszechniania Nauki PAN: Popularyzator Roku 2008. [w:] Rozstrzygnięcie 4. edycji Konkursu Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego [on-line]. run.pan.pl. [dostęp 2012-01-07]. (pol.).
23. Rozstrzygnięto konkurs PAP i MNiSW dla popularyzatorów nauki, naukawpolsce.pap.pl.
24. Konkurs im. Karola Sabatha rozstrzygnięty. Nagrody Polskiego Stowarzyszenia Dziennikarzy Naukowych. sdp.pl.
25. „Nagroda Klio” na stronie Porozumienia Wydawców Książki Historycznej. [dostęp 2012-01-17].
26. Serwis internetowy PAP „Nauka w Polsce”. [dostęp 2012-01-16].
27. Rozum prosi o uwagę! Pierwszy w Polsce stand-up naukowy, „INNPoland.pl”.
28. Jerzy A. Kowalski: Homo eroticus. Opole: Wydawnictwo IBS, 2011, s. 10, seria: Eros i logos.
29. Popularyzator Nauki 2016 na horyzoncie – nowe kategorie!, naukawpolsce.pap.pl.