„Media wywołują poczucie przepaści między ciałem własnym a idealnym, co powoduje ciągły niepokój o jego wygląd i wagę” [1] – prof. Melosik, polski socjolog edukacji i pedagog
Słowa prof. Melosika opisują jeden z największych problemów, z którymi mierzą się obecnie młodzi ludzie w wieku dojrzewania. Szacuje się, że wśród młodzieży poniżej 18. roku życia w Polsce anoreksja dotyka do 2% dziewcząt, natomiast problem bulimii dotyczy 2% wszystkich osób niepełnoletnich. [2]
Zaburzenia odżywiania są charakterystyczne głównie dla kultury zachodniej, co związane jest z presją społeczną, która zmusza młodych ludzi do utrzymywania określonej sylwetki przy jednoczesnej dużej dostępności wielu rodzajów produktów spożywczych. Promowany w mediach kult ciała prowadzi do zmian w postrzeganiu siebie oraz w sposobie życia młodych ludzi. Jest to jednak często droga prowadząca donikąd, bowiem w wielu przypadkach skutkuje pojawieniem się zaburzeń odżywiania, które – gdy rozwiną się w pełni – bardzo trudno jest wyleczyć całkowicie.
Wyjaśnieniem tego problemu zajęły się badaczki z Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu: mgr inż. Ewa Jabłońska, mgr Karina Błądkowska i prof. dr hab. Monika Bronkowska, które w swoim artykule ,,Zaburzenia odżywiania jako problem zdrowotny i psychospołeczny” wyjaśniają, czym są tzw. ED (ang. eating disorders – zaburzenia odżywiania) oraz jaki mają związek z promowanym w mediach ,,kultem ciała idealnego”.
Kto jest najbardziej podatny na zaburzenia odżywiania?
Dzisiejszy świat promuje wizerunek szczupłego ciała, normalizuje wciąż rosnące tempo życia i stawia coraz większe wymagania. Niektórzy ludzie, w szczególności kobiety w okresie dojrzewania, są bardziej wrażliwi na te wyzwania, co może skutkować wykształceniem się u nich zaburzeń odżywiania. Mgr inż. Ewa Jabłońska, mgr Karina Błądkowska i prof. dr hab. Monika Bronkowska opisały wspólne cechy występujące u osób z ED oraz czynniki zwiększające podatność na te choroby. Osoby cierpiące na ED posiadają bowiem podobne cechy osobowości, takie jak perfekcjonizm, skłonność do rywalizacji czy niska samoocena, które utrudniają im radzenie sobie z presją otoczenia. Zaburzenia odżywiania często również współistnieją z zaburzeniami osobowości, głównie lękowymi lub emocjonalnymi. Okazuje się ponadto, że ogromny wpływ na wykształcenie się ED mają nieprawidłowości w relacjach rodzinnych: nadopiekuńczość rodziców, zbyt duże oczekiwania wobec dziecka, angażowanie go w konflikty między rodzicami lub przeciwnie – całkowite unikanie konfliktów i trudnych sytuacji w rodzinie, co może skutkować przyjęciem przez dziecko postawy biernej oraz powodować u niego trudności w rozwiązywaniu swoich własnych problemów.
Nie bez znaczenia pozostają również czynniki biologiczne. Osoby chore mają obniżoną aktywność dopaminy, serotoniny i noradrenaliny, które regulują między innymi procesy łaknienia i przyjmowania pokarmów. Zmienia się u nich także funkcjonowanie układu nagrody. Przykładowo, gdy – jako osoby zdrowe – odczuwamy głód i chwilę później spożyjemy smaczny pokarm, nasz układ nagrody zostanie pobudzony i wskutek wyrzutu
dopaminy odczujemy przyjemność. U osób chorych na anoreksję taka sytuacja wywoła lęk.[3]
Aby pomagać, trzeba zrozumieć
Osoba chora na anoreksję [4] zazwyczaj nie dostrzega objawów choroby, a pojawiające się fizyczne dolegliwości ignoruje. Podobne podejście chorego obserwuje się w przypadku osób cierpiących na bulimię [5]. Osoby, których dotykają zaburzenia odżywiania często spotykają się wręcz z wykluczeniem czy ostracyzmem społecznym. Wsparcie jest jednak niezbędne w okresie rekonwalescencji. Z tego powodu tak ważne jest, by zwiększać świadomość społeczeństwa na temat zaburzeń odżywiania. Szerzenie wiedzy przez osoby kompetentne umożliwia wzrost zainteresowania tym tematem również w kręgach naukowych oraz potencjalny rozwój rynku medycznego w Polsce. Dzięki podkreślaniu wagi tego problemu, tworzymy dialog społeczny dotyczący innowacyjnych metod diagnostyki i leczenia. Potencjalnie może poskutkować to wprowadzaniem na krajowy rynek farmaceutyczny środków bardziej ukierunkowanych na konkretną przyczynę zaburzeń odżywiania, co może umożliwić pojawienie się oczekiwanych rezultatów w znacznie krótszym czasie.
Są jednak czynniki, z którymi nie da się walczyć poprzez podawanie leków. Wciąż dużym problemem są pojawiające się na portalach społecznościowych i stronach internetowych zjawiska ,,thinspiration”, ,,pro-ana” czy ,,pro-mia”.[6] Wyobraźmy sobie, że trudno nam zaakceptować wygląd swojego ciała, a w Internecie widzimy mnóstwo zdjęć nadmiernie szczupłych sylwetek oraz mamy możliwość dołączenia do społeczności osób, które będą nas wspierać w utracie swojej wagi wszelkimi możliwymi sposobami. Takie miejsca w cyfrowym świecie już powstały, bowiem ,,thinspiration” to nic innego jak promowanie osiągania zbyt niskiej masy ciała przez udostępnianie zdjęć czy filmów, natomiast ,,pro-ana” (pd pro-anorexia) i ,,pro-mia” (od pro-bulimia) to społeczności zrzeszające osoby dążące do nadmiernego odchudzania sposobami charakterystycznymi dla bulimików i anorektyków oraz wymieniające się swoimi doświadczeniami. Treści dotyczące sposobów ukrywania choroby przed rodziną i lekarzem czy normalizujące ED wciąż jeszcze nie są wystarczająco piętnowane i stanowią poważny problem dla osób zmagających się z pierwszymi objawami zaburzeń odżywiania.
Granice zdrowego stylu życia
Obserwowana obecnie w Polsce moda na ,,bycie fit”, promująca zdrowy styl życia, uprawianie sportu i stosowanie się do zasad zdrowego odżywiania, dla niektórych staje się podstawą życia, doprowadzając do braku zainteresowania innymi jego obszarami. Wśród tego typu zaburzeń wymienić można ortoreksję, polegającą na obsesyjnym planowaniu posiłków wyłącznie z ekologicznych, zdrowych produktów bez zanieczyszczeń oraz dodatków żywnościowych, a także bigoreksję, która charakteryzuje się nadmierną koncentracją na rozbudowie masy mięśniowej oraz zaniedbywaniem życia społecznego w celu ścisłego przestrzegania narzuconych ćwiczeń fizycznych i ograniczeń żywnościowych.
Jak podkreślają mgr inż. Ewa Jabłońska, mgr Karina Błądkowska i prof. dr hab. Monika Bronkowska, jedną z głównych przyczyn wszystkich tych zaburzeń jest presja społeczna i zarzucanie młodych ludzi obrazami ,,sylwetki idealnej”. Z tego powodu niezwykle ważne staje się dziś uświadamianie, że ciało idealne nie istnieje, a wszystko, co robimy – również dla własnego zdrowia – musi mieć swoje granice.
Bibliografia:
- ,,Młodzież i styl życia: paradoksy pop-tożsamości.” [W]: ,,Młodzież, styl życia i zdrowie. Konteksty i kontrowersje.” Melosik Zbyszko (red.), Wydawnictwo WOLUMIN, Poznań 2001, 11-59
- ,,Anoreksja i bulimia”, Ministerstwo Zdrowia i Narodowego Funduszu Zdrowia, https://pacjent.gov.pl/zapobiegaj/anoreksja-i-bulimia
- ,,Zaburzenia odżywiania jako problem zdrowotny i psychospołeczny”, Kosmos. Problemy nauk biologicznych, mgr inż. Ewa Jabłońska, mgr Karina Błądkowska, prof. dr hab. Monika Bronkowska, Wydawnictwo Polskiego Towarzystwa Przyrodników im. Kopernika, 2019, tom 68, numer 1, s. 121-132, https://kosmos.ptpk.org/index.php/Kosmos/article/download/2489/2497/3208
- ,,anoreksja”, Słownik psychologczny Instytutu Psychologii Zdrowia, Polskie Towarzystwo Psychologiczne, https://psychologia.edu.pl/slownik/id.anoreksja/i.html
- ,,bulimia”, Słownik psychologiczny Instytutu Psychologii Zdrowia, Polskie Towarzystwo Psychologiczne, https://psychologia.edu.pl/slownik/id.bulimia/i.html
- ,,Kontekst kulturowy zaburzeń odżywiania się – badania własne”, dr hab. n. med. Maciej Pilecki, prof. dr hab. Barbara Józefik, Kinga Sałapa, Psychiatria Polska, 2012, tom XLVI, numer 2, s. 189-200, https://www.psychiatriapolska.pl/pdf-154451-79001?filename=Kontekst%20%20kulturowy.pdf
Eryka Klimowska
