Analiza polskiej diety pod kątem obecności bisfenolu A (BPA) i kadmu wykazała istnienie poważnych zagrożeń zdrowotnych związanych z BPA. BPA, szeroko stosowany w produkcji tworzyw poliwęglanowych i innych wyrobów, występuje w płynach ustrojowych, tkankach i krwi pępowinowej, co może przekraczać bezpieczne poziomy dla ludzi. Badania sugerują, że substancje zbliżone do BPA mogą być powiązane z rozwojem nowotworów i zaburzeń hormonalnych. W ramach programu Stypendialnego ds. Ocen Ryzyka Żywnościowego w Europie (EU-FORA), przeprowadzono badania obecności BPA i kadmu w różnych grupach populacji w Polsce.

Unijne regulacje ograniczają dopuszczalną zawartość BPA w żywności, jednak ekspozycja na BPA poprzez spożywanie napojów gazowanych przekracza ustalone limity, co budzi obawy zdrowotne. Z kolei spożycie czekolady nie wywołuje obaw związanych z ekspozycją na kadm, który również był przedmiotem analizy. Niestety, BPA jest wszechobecny w otoczeniu, obecny w wodzie pitnej, kurzu domowym i produktach codziennego użytku, co stwarza trudności w uniknięciu ekspozycji na tę substancję. Badania wykazują, że BPA jest szybko wchłaniany i eliminowany z organizmu, jednakże całkowite wyeliminowanie kontaktu z nim może być problematyczne ze względu na jego wszechobecność w środowisku codziennym.

Czy istnieje zagrożenie? – analiza polskiej diety pod względem bisfenolu A i kadmu

Bisfenol A, krócej nazywany BPA, jest powszechnie stosowanym składnikiem w produkcji wielu przedmiotów, takich jak plastikowe opakowania, butelki czy powłoki w puszkach spożywczych. Jego obecność w codziennych produktach, z którymi stykamy się na co dzień, wywołuje obawy ze względu na potencjalne zagrożenia zdrowotne. Istnieje wiele badań, które starają się zrozumieć, jak BPA oddziałuje na nasze ciała, szczególnie na układ hormonalny. Konsekwencje jego ekspozycji stanowią przedmiot zwiększonego zainteresowania i rosnącej świadomości społecznej.

Powszechność bisfenolu A 

BPA stanowi monomer i plastyfikator (substancja zwiększająca twardość i elastyczności polimerów), którego produkcja rocznie przekracza 2,72 miliarda kilogramów [1]. Wykorzystuje się go w wielu dziedzinach przemysłu, w tym do wytwarzania tworzyw poliwęglanowych, żywic epoksydowych do wyścielania puszek oraz w różnych wyrobach z tworzyw sztucznych, od zabawek po sprzęt medyczny oraz elektronikę [2].

Jego wszechobecność w produktach codziennego użytku jest jednak związana z poważnymi zagrożeniami zdrowotnymi. BPA jest wykrywany w płynach ustrojowych, takich jak płyn surowiczy czy moczowy, a nawet w płynie owodniowym, tkance łożyska i krwi pępowinowej. Stwierdzono, że stężenia BPA, zarówno wolnego, jak i związanego z cząstkami ustrojowymi, mogą przekraczać dopuszczalne poziomy bezpieczeństwa dla człowieka [3].

Badania laboratoryjne oraz obserwacje na populacjach sugerują, że substancje zbliżone strukturalnie do BPA, zwane ksenoestrogenami (substancje podobne do estrogenu, wiążące się z receptorami i mogące wykazywać podobne efekty na organizm jak sam estrogen), mogą być powiązane z rozwojem nowotworów układu rozrodczego (raka piersi, macicy) oraz zaburzeniami płodności i innych schorzeń hormonalnych (choroby endometrium, PCOS) [3].

Program Stypendialny ds. Ocen Ryzyka Żywnościowego w Europie (EU-FORA):

W ramach 6. cyklu EU-FORA (2022–2023) stypendysta z Departamentu Studiów nad Jakością Życia na Uniwersytecie w Bolonii we Włoszech, spędził trzy miesiące w Departamencie Bezpieczeństwa Żywności i Analiz Chemicznych w Instytucie Biotechnologii Rolniczej i Żywnościowej w Warszawie, gdzie badał obecność różnych zanieczyszczeń chemicznych w produktach spożywczych. Istotne było zbadanie występowania BPA oraz kadmu w różnych grupach populacji w Polsce [4].

Regulacje dotyczące BPA:

Unijne przepisy regulujące obecność BPA w żywności pozwalają na zawartość 0,05 mg BPA na kg żywności. To ograniczenie skłoniło producentów do poszukiwania substancji zastępczych, takich jak bisfenol F (BPF) i bisfenol S (BPS), które, choć podobne do BPA, nie są jeszcze uregulowane prawnie, a mogą wpływać na układ hormonalny. W celu zmniejszenia negatywnego wpływu ekspozycji na BPA na zdrowie, w 2023 roku Panel CEP EFSA ustalił nowe dzienne spożycie dopuszczalne (TDI) wynoszące 0,0002 μg/kg masy ciała, zastępując wcześniejsze tymczasowe TDI wynoszące 4 μg/kg masy ciała, ustanowione przez EFSA w 2015 roku [4].

Zdrowotne obawy związane z ekspozycją na BPA:

Analizując potencjalne ryzyko zdrowotne związane z ekspozycją na BPA poprzez spożywanie napojów gazowanych, porównywano dopuszczalne wartości TDI dla BPA z wartościami przewlekłej ekspozycji dietetycznej dla różnych grup populacji. We wszystkich grupach obserwowano ekspozycję na BPA przekraczającą TDI ustalone przez EFSA w 2023 roku, co wywołuje obawy zdrowotne. Jednak warto zauważyć, że zawartość BPA w napojach gazowanych mieści się poniżej maksymalnego dopuszczalnego limitu 0,05 mg na kg żywności, ustalonego przez unijne przepisy [4].

Jeśli chodzi o ekspozycje na kadm w wyniku spożycia czekolady mlecznej i gorzkiej, porównano dopuszczalne tygodniowe spożycie (TWI) dla kadmu z wartościami przewlekłej ekspozycji dietetycznej dla poszczególnych grup populacji. We wszystkich grupach obserwowana ekspozycja na kadm była niższa od ustalonej przez EFSA wartości TWI wynoszącej 2,5 μg/kg masy ciała z 2009 roku. W związku z tym obecnie spożycie czekolady nie wywołuje obaw zdrowotnych związanych z ekspozycją na kadm [4].

Zanieczyszczenie BPA w środowisku

Niestety, jesteśmy narażeni na obecność BPA praktycznie wszędzie. Wyprodukowanie ogromnych ilości BPA rocznie sprawia, że ta substancja może dostawać się do otoczenia w różnych sposobach.

W wodzie pitnej i zbiornikach wodnych:

Choć BPA występuje w wodzie pitnej i zbiornikach wodnych, ilości te są minimalne. Mediana zawartości wynosiła 0,14 µg/l, a maksymalny pomiar sięgał 12 µg/l [5].

W powietrzu i kurzu domowym:

Badania wykazały obecność BPA w 86% próbek kurzu domowego w stężeniach od 0,2 do 17,6 μg/g. Dodatkowe obserwacje poziomów BPA w powietrzu miejskim wykazały średnie poziomy wynoszące 0,51 ng/m3. Co ciekawe, stężenia te wykazywały łagodną sezonową zmienność [6,7]

W produktach codziennego użycia:

BPA jest używany nawet jako środek utrwalający w produkcji papieru. W analizie 20 różnych marek kuchennych ręczników papierowych (zwanych również rolkami kuchennymi), ekstrakty z ręczników papierowych wykonanych z pierwotnego papieru nie zawierały BPA, z wyjątkiem jednej marki (z 0,12 mg/kg). Natomiast poziomy BPA dla ręczników papierowych wykonanych z papieru z recyklingu wahały się od 0,55 do 24,1 mg/kg. W drugim badaniu w którym zbadano 28 produktów papierowych przeznaczonych do kontaktu z żywnością, 67% z 12 produktów wykonanych z papieru makulaturowego zawierało BPA w zakresie 0,19-26 mg/kg [8,9].

W ciele ludzkim:

Badania wykazały obecność BPA w moczu, krwi ciężarnych kobiet, płodów, łożysk i płynu owodniowego. To szczególnie niepokojące, ponieważ rozwijający się płód jest szczególnie podatny na wpływ hormonów i substancji chemicznych.

Metabolizm BPA

BPA wielokrotnie znaleziono w zakresie od kilku ng/ml w moczu ponad 90% badanych osób w kilku krajach i na różnych kontynentach. BPA wykryto także w krwi kobiet w ciąży, krwi płodu, pępowiny, łożyska i płynu owodniowego, co jest bardzo niepokojące ponieważ rozwijający się płód jest szczególnie wrażliwy na hormony i ekspozycje chemiczne [3].

Badanie przeprowadzone przez Volkel i jego zespół [10] pokazało, że podanie 5 mg radioaktywnego BPA na osobę (54-90 g/kg masy ciała) spowodowało całkowitą eliminację BPA z organizmu w ciągu 24 godzin. Maksymalne stężenie w osoczu osiągnęło poziom po 80 minutach od podania i gwałtownie spadało przez kolejne 6 godzin. W trakcie analizy, BPA wykryto jedynie w postaci glukuronidowanej, nie jako wolny BPA. Wyniki te sugerują, że u ludzi BPA jest szybko wchłaniany z przewodu pokarmowego, sprzęgany z kwasem glukuronowym w wątrobie, a następnie szybko usuwany z organizmu, gdzie glukuronid BPA jest filtrowany z krwi przez nerki i wydalany z moczem [10].

Czy możliwe jest uniknięcie ekspozycji na BPA?

Pomimo rozległej obecności tej substancji, ograniczenie kontaktu z przedmiotami, które potencjalnie mogą zawierać BPA, może pomóc w zmniejszeniu narażenia (szczególnie używanie szklanych opakowań). Jednak pełne wyeliminowanie kontaktu z BPA może być trudne, zważywszy na jego wszechobecność w otoczeniu codziennym.

Bibliografia:

[1] Burridge E. Bisphenol A product profile. Eur Chem News 2003:14–20.

[2] https://www.efsa.europa.eu/en/topics/topic/bisphenol [dostęp na dzień 28.12.23r.]

[3] Laura N. Vandenberg; Russ Hauser; Michele Marcus; Nicolas Olea; Wade V. Welshons (2007). Human exposure to bisphenol A (BPA). , 24(2), 139–177. doi:10.1016/j.reprotox.2007.07.010

[4] (PDF) Threat or treat: Exposure assessment and risk characterisation of chemical contaminants in soft drinks and chocolate bars in various Polish population age groups. https://www.researchgate.net/publication/376094113_Threat_or_treat_Exposure_assessment_and_risk_characterisation_of_chemical_contaminants_in_soft_drinks_and_chocolate_bars_in_various_Polish_population_age_groups [accessed Dec 29 2023].

[5] Kolpin DW, Furlong ET, Meyer MT, Thurman EM, Zaugg SD, Barber LB, et al. Pharmaceuticals, hormones, and other organic wastewater contaminants in U.S. streams 1999–2000: a national reconnaissance. EnvironSci Technol 2002;36:1202–11.

[6] Matsumoto H, Adachi S, Suzuki Y. Bisphenol A in ambient air particles responsible for the proliferation of MCF-7 human breast cancer cells and its concentration changes over 6 months. Arch Environ Contam Toxicol 2005;48:459–66.

[7] Rudel RA, Camann DE, Spengler JD, Korn LR, Brody JG. Phthalates, alkylphenols, pesticides, polybrominated diphenyl ethers, and other endocrine-disrupting compounds in indoor air and dust. Environ Sci Technol 2003;37:4543–55.

[8] Vinggaard AM, Korner W, Lund KH, Bolz U, Petersen JH. Identification and quantification of estrogenic compounds in recycled and virgin paper for household use as determined by an in vitro yeast estrogen screen and chemical analysis. Chem Res Toxicol 2000;13:1214–22.

[9] Ozaki A, Yamaguchi A, Fujita T, Kuroda K, Endo G. Chemical analysis and genotoxicological safety assessment of paper and paperboard used for food packaging. Food Chem Toxicol 2004;42:1323–37

[10] Volkel W, Colnot T, Csanady GA, Filser JG, Dekant W. Metabolism and kinetics of bisphenol A in humans at low doses following oral administration. Chem Res Toxicol 2002;15:1281–7.